گروه فرهنگی مشرق- با توجه به گذشت نزدیک به 2 سال از سخنرانی رهبر انقلاب راجع به اساس تمدن اسلامی و سبک زندگی اسلامی در جمع جوانان استان خراسان شمالی، و اینکه ایشان در ساخت تمدن اسلامی، بحث سبک زندگی را اصل قضیه و مابقی را فرع دانسته بودند، و اینکه مسئله جهاد اصلاح سبک زندگی را در ابتدای مرداد سال 1392 عنوان فرمودند، گفتگویی با دکتر سید سعید اسماعیلی صابر، متخصص طب اسلامی-ایرانی گرفتیم تا جایگاه طب سنتی در اصلاح سبک زندگی مردم ایران را بیابیم. آنچه که تقدیم میگردد متن این گفتگو است: - لطفا خودتان رو معرفی کنید؟
دکتر اسماعیلی هستم، پزشک عمومی بودم و الان متخصص طب سنتی هستم.
- چند سال است که کار طب سنتی را شروع کردید؟
از سال 85 شروع کردم و نزدیک به 9 سال است که فعالیت‌های طب سنتی می‌کنم و بعد از اینکه وارد طب سنتی شدم با مقوله جدیدی روبرو شدم و به آن بیش از طب سنتی علاقه‌مند شدم که طب اسلامی نام دارد که با گرایش قرآن و روایات موضوع را پی‌گیری کردیم و در این زمینه یک کتاب و چند مقاله نوشتم.
- عنوان کتابتان چیست؟
«تغذیه در طب اسلامی- ایرانی» که با همکاری خانم دکتر محمدی و آقای دکتر کردافشاری نوشته شده. یک مقدار روی بحث «رساله الذهبیه» امام رضا (ع) کار کردیم که موضوع طبی داشته و عنوان دوره دکتری تخصصی من هم همین رساله بود.
- به نظر شما طب سنتی چه جایگاهی در سبک زندگی اسلامی-ایرانی دارد؟
بحث سبک زندگی از بحث‌های مورد توجه مقام معظم رهبری بوده و چندین بار ایشان تاکید فرموده‌اند که جز موضوعات مهمی است که باید بهش عنایت بشود. در واقع می‌شود گفت که جز بحث‌های کاملا مغفول مانده ما در حوزه سلامت است. عموما تصور مردم در باره طب همین مطب است با یک تعدادی مریض که نشسته‌اند و باید بیایند و پزشک آنها را ویزیت کند و یک نسخه‌ای دست ایشان بدهد؛ بروند. در حالی که بخش مهم در طبابت جدید بحث پیشگیری است که به همه حوزه‌هایش پرداخته نشده. ولی در طب سنتی به این بحث به طور وسیع پرداخته شده است. مثلا فرض کنید بحث‌های رایج که در طب جدید پرداخته می‌شود محصور شده در واکسن زدن بچه‌ها و قد و وزن و مراقبت‌های بارداری و... . اینها کارهایی هستند که معمولا در مراکز بهداشت و خانه‌های بهداشت انجام می‌شود و کار خوب و ارزشمندی هم هست، اما در طب سنتی ما، این مفهوم خیلی گسترش بیشتری هم دارد. مثلا ابن سینا طب را اینطور تعریف می‌کند: طب دانشی است که در آن احوال بدن انسان مورد شناخت واقع می‌شود تا صحتی که موجود است حفظ بشود و اگر این صحت از دست رفته دوباره برگردد. یعنی در تعریف اول، تاکید ابن سینا و سایر حکمای ما بر حفظ سلامتی است و وظیفه اول این است که طبیب کاری کند که مردم مریض نشوند. برای اینکه این سلامت و صحت را ما حفظ کنیم در طب سنتی 6 تا حوزه است که ما باید بهش توجه کنیم.
- لطفا این 6 حوزه و ارتباط آنها با سبک زندگی را بفرمایید.
اولین حوزه، هوا است و هوایی که ما استنشاق می‌کنیم و تغییراتی که در هوا به واسطه تغییر فصول، تغییر روزها و ماه‌ها یا تغییرات جغرافیایی که ما در هوا داریم. اینها جزو مسائل مهم در طب سنتی است و توصیه‌های خیلی جالبی در این زمینه وجود دارد. مثلا توصیه‌های تنفسی که ما برای افرادی که در ناحیه گرمسیر زندگی می‌کنند با آنهایی که در ناحیه سردسیر زندگی می‌کنند متفاوت است. نوع غذاها و مقدار نوشیدنی که برای افراد توصیه می‌شود با هم متفاوت است. حتی در فصل‌ها که تغییر می‌کند ما توصیه‌هایمان برای افراد در زمینه تغذیه و رفتاری متفاوت است. و جالب‌تر اینکه توی برخی از منابع طب اسلامی مثل رساله الذهبیه امام رضا (ع) حتی ما توصیه های ماهانه داریم که در هر ماهی مردم چه کاری انجام بدهند و چه کارهایی را انجام ندهند.
- لطفا تعدادی را ذکر کنید (در جهت سبک زندگی)؟
بله، مثلا فرض بفرمائید که توی همین ماه شهریور که قرار داریم شرایط آب‌و هوا تغییر می‌کند و ما آماده ورود به فصل پاییز می‌شویم و توصیه‌هایی که داده می‌شود همه در جهت حل مشکلاتی است که ممکن است در پاییز پیش بیاید. یعنی مشکلات ناشی از سردی و خشکی هوا. این توصیه‌ها کمک می‌کند که این مشکلات کمتر بشود یا اصلا به وجود نیاید.
مثلا آب خوردن که خیلی‌ها سوالاتی دارند که چقدر آب بخوریم؟ طب جدید می‌گوید روزی 8 لیوان در حالی که طب سنتی محدودیت دارد و همه کس، همه چیز را نمی‌توانند یکسان بخورند. مثلا فردی که در یزد زندگی می‌کند با آن فردی که در آذربایجان زندگی می‌کند نیازشان به آب کاملا متفاوت است. مزاج افراد وقتی متفاوت می‌شود نیازشان به آب هم متفاوت می‌شود. مثلا افراد گرم مزاج به آب نیاز بیشتری دارند تا افراد سرد مزاج. آب ناشتا خوردن در برخی از ماه‌های سال را امام رضا (ع) در همین رساله الذهبیه توصیه فرمودند که آب سرد ناشتا بخورید مثل همین مرداد ماه که پشت سر گذاشتیم. توی برخی از ماه‌ها هم مثل دی ماه و.. توصیه شده که آب گرم ناشتا میل کنید. یعنی براساس ماه‌ها توصیه ها هم متفاوت است و همینطور نوع غذاهایی که توصیه می‌شود. مثلا در فصل سرد غذاهای گرم توصیه می‌شود و در فصل گرم غذاهای با طبیعت خنک. بنابراین یکی از مسائلی که مورد بحث است؛ بحث هواست و مسائل مربوط به آب‌و هوا و تاثیرات که آب و هوا دارد و تدابیری که ما باید بیاندیشیم برای اینکه بتونیم با تغییرات آب و هوا خودمان را وفق بدهیم.
بخش دوم بحث تغذیه و خوردنی‌ها و نوشیدنی‌ها است، که فصل وسیعی در منابع طب سنتی ما را اشغال کرده و توصیه‌های متعددی راجع به بحث‌های تغذیه موجود است. مثلا در همین توصیه‌هایی که امام رضا فرمودند: یکی از توصیه‌ها این است که افراد گرم مزاج، غذاهای خنک و سرد مصرف کند و همینطور این غذاها در فصل‌های مختلف متفاوت می‌شود. نوع تغذیه‌ای که در فصل‌ها و ماه‌های مختلف داریم و اشاره شد، تغذیه در سنین مختلف متفاوت است؛ چون شرایط مزاجی افراد در سنین مختلف متفاوت است. مثلا تا سن 15 سال طبیعت افراد گرم و تر است. و 15 تا 35 گرم و خشک و بالای 35 سال مزاج به سمت سردی می‌رود که توصیه ما این است که افراد بالای 35 سال غذاهای گرم بیشتر مصرف کنند.
- یک جمله‌ای است در طب سنتی است که می‌گوید: تو بگو چه می‌خوری تا من بگویم چه جور آدمی هستی؛ الان متاسفانه ما در شهرهای بزرگ مخصوصا تهران شاهد برخی بدرفتاری‌ها و کج‌خلقی‌ها از سوی مردم هستیم. مثلا در مترو برخی افراد به شدت بداخلاق هستند به شکلی که وقتی وارد واگن می‌شود یک فضای سنگین اطرافش درست می‌کند و این فضا برای همه سنگین می‌شود و نه تنها خودش بداخلاق است بلکه دیگران را هم بدخلق می‌کند.
حالا طب سنتی در مسائل رفتاری -همان فرمایش حضرت آقا که فرمودند نوع رفتار با همسایه با پدر و مادر و کارمندان و زیردستان- چه راه‌کارهایی دارد؟
بله، در اون 6 تا حوزه‌ای که عرض کردم، بحث روحی روانی در حوزه ششم است. خشم و شادی و ناراحتی و غم است. بله غذا بسیار تاثیر دارد مثلا افرادی که غذاهای تند و تیز زیاد مصرف می‌کنند وقتی حرارت بدنش بالا می‌رود زودتر از بقیه افراد عصبانی می‌شود. مثلا شخصی که زیاد فست‌فود و گوشت گاو مصرف می‌کنند که باعث افزایش سودا می‌شود، این فرد زیادی حساس می‌شود و به کوچک‌ترین چیزی واکنش نشان می‌دهد، حتی ممکن است منفی‌بافی داشته باشد و رفتارهای افراد را به نحو بدی قضاوت کند و ممکنه است اطرافیانش چنین قصدی نداشته باشند ولی او دچار منفی‌بافی شده. حتی این افراد داخل خانه و خانواده هم همینطور هستند.
-یعنی شما می‌فرمائید طب سنتی می‌تواند مشکلات داخل خانواده هم برطرف کند؟
بله، خیلی از اختلافات خانوادگی که وجود دارد با اصلاح نحوه تغذیه رفع می‌شود. با یک داروی ساده گیاهی و دمنوش گیاهی برطرف می‌شود. مثلا آقایی که 8 صبح رفته سرکار و شب خسته برگشته با یک لیوان شربت گلاب و بیدمشک سرحال می‌آید. یا درگیری ذهنی و بدخوابی که افراد دارند با یه گل گاو زبان قابل حل هست. چون بدخوابی شب، در روز فردا تاثیر دارد و فرد ممکن است با افراد دیگر در صبح آن روزی که بد خوابیده دچار مشکل بشود و همه اینها قابل مدیریت است.
- آیا طب سنتی برای معضلات زناشویی و جنسی درونی خانواده که متاسفانه با توجه به آمار دادگاه‌های خانواده زیاد هم هست راهکار دارد؟
قطعا. یکی از بحث‌هایی که در طب سنتی داریم و جزء همان 6 حوزه است، همین درمان جنسی است. یک بحثی است تحت عنوان احتباس و استفراغ. یعنی بدن بایستی مواد مورد نیاز خودش را نگه دارد و مواد زائد و دور ریزش را بتواند به موقع از بدن خارج کند. در روابط زناشوئی هم همینطور است و بدن باید برخی مواد را از خود خارج کند وگرنه دچار مشکل می‌شود. بخشی که ما باید بتوانیم مدیریت کنیم همین مسائل زناشوئی است. حالا یک بخش آن برمی‌گردد به افرادی که نیاز به ازدواج دارند و نتوانستند ازدواج کنند و همین مساله موجب پرخاشگری و ناراحتی‌ها و بدرفتاری‌ها در جامعه می‌شود و راه حل اصلی این مشکل ازدواج است. ولی اگر شرایط فراهم نیست برای مدیریت این بحث توصیه ما این است که این افراد غذاهای گرم نخورند، غذایی که محرک قوای جنسی است نخورند. و سعی کنند غذاهای سرد بخورند مثلا ترشی و مقداری عرق کاسنی بخورند و حجامت انجام دهند تا این حرارت شهوت کاهش پیدا کند و فرد بتواند خودش را مدیریت کند و به دنبال این یک آرامش روانی برایش ایجاد شود. همچنین در روابط زناشوئی که خیلی از افراد مشکلاتی دارند چه از طرف زن و چه از طرف مرد آموزه‌هایی که در طب سنتی وجود دارد و آموزه‌های زیبایی که در روایات داریم می‌توانند اکثر مشکلات جنسی همسران را حل کنند.
توصیه‌های بسیار ریزی با تاکید بر جزئیات در روایات داریم که راه گشاست و چون مردم اینها را نمی‌دانند دچار مشکل می‌شوند.
ما 6 اصلی ضروری سلامت داریم: 1. هوا 2. تغذیه 3. احتباس و استفراغ 4. حرکت و سکون 5. خواب و بیداری 6. اعراض نفسانی یا همان مسائل فکری و روانی
یکی از بحث‌هایی که ما به آن اشاره نکردیم بحث حرکت و سکون است. اینکه چه قدر ما تحرک داریم و چقدر ساکن هستیم که بسیار تاثیرگذار است روی سلامت ما. مثلا افرادی که کم‌تحرک هستند سردی و رطوبت آنها بالا می‌رود که طبیعتا وزنشان افزایش پیدا می‌کند و همه چیزشان کند می‌شود، حافظه‌شان کند می‌شود و عملکرد‌های بدنی شان دچار اختلال می‌شود. از اطرف دیگر، افرادی که در ورزش و حرکت بسیار دچار افراط هستند بدنشان دچار خشکی می‌شود و بعد دچار سردی می‌شود و افزایش سودا پیدا می‌کنند.
حرکت و سکون و ورزش کردن برای افراد ثابت نیست و طبق مزاج افراد است، در صورتی که طب جدید این عقیده را ندارد و حرکت را برای افراد یکسان می‌داند مثلا به همه افراد می‌گویند صبح‌ها نیم ساعت ورزش کنید.
در طب سنتی، ممکن است ما به یک فردی بگوییم شما 5 دقیقه ورزش کن و به کسی بگوییم شما 1 ساعت ورزش کنید. میزان ورزش در طب سنتی طبق ساعت و دقیقه نیست و بستگی به شرایط بدنی فرد دارد. مثلا فرض بفرمائید حد ورزش را اینطور تعریف کردند؛ وقتی شما شروع به ورزش کردن کردید، بایستی پوست سرخ شود و ضربان قلب و تنفس تندتر شود و شروع کند به عرق کردن. همین که شروع به عرق کردن می‌کنید باید ورزش را متوقف کنید؛ که اگر بیش از این ورزش کنید این از حد ورزش خارج شده و برای فرد معتدل بیش از این توصیه نمی‌شود ولی برای فردی که رطوبت بالایی دارد باید بیشتر از این ورزش کند که رطوبت از طریق تعریق خارج شود. ولی به طور معمول برای افراد عادی ما همین قدر توصیه می‌کنیم.
- در مسئله خواب و بیداری که بخش مهمی از سبک زندگی است و در این مسئله هم متاسفانه شاهد سبک زندگی بدی در شهرهای بزرگ هستیم، طب سنتی چه حرفی برای گفتن دارد؟
بخش دیگری که در حوزه سلامت مهم است بخش خواب و بیداری است. زمان رفتن برای خواب، مدت خواب و کیفیت خواب. یکی از مشکلات که امروزه ما در سبک زندگی داریم این است که مردم شبها بیدارند و روز خوابند، که این جز اشکالات مهمی است که ما الان با آن روبرو هستیم و هم مشکلات جسمی و هم روحی را ایجاد می‌کند. خواب روز بسیار در طب سنتی نهی شده و گفته شده که این خواب روز مشکلات زیادی را برای انسان ایجاد می‌کند و باعث می‌شود که رطوبت بدن بالا برود و باعث غلبه بلغم در انسان شود. این غلبه بلغم باعث افزایش کسالت و ناراحتی و خواب آلودگی و کند ذهنی و کاهش حافظه می‌شود. از جمله مشکلات دیگری که داریم بداخلاقی است؛ فردی که در شب خواب خوبی ندارد قطعا در طول روز کج خلق و بدخلق می‌شود. ایجاد یک خواب خوب و مناسب در ساعت مناسب، جزء ارکان در طب سنتی است. افرادی که شب را نمی‌توانند خوب بخوابند معمولا افرادی هستند که دچار افزایش فکر و خیال و دغدغه هستند. طب سنتی به اینها خیلی کمک می‌کند. خیلی از اینها می‌روند سراغ داروهای آرام بخش مانند اگزازپام و این دارو‌ها خواب آلودگی روز را برای این افراد دارد. ولی اگر به جای آن شبی یک استکان اسطوخدوس یا گل‌گاوزبان دم کند، خواب شبش خواب خوبی است و صبح هم سرحال بیدار می‌شود.
