بیماری‌های مفصلی در هر سنی سراغمان می‌آیند ولی بعضی از آنها بیشتر تمایل دارند در مفاصل سالمندان جا خوش کنند و مشکلاتی برایشان ایجاد کنند. در «سالمندان» این هفته به چند بیماری مفصلی شایع اشاره می‌کنیم و شما را با راه‌های مقابله با آنها آشنا خواهیم کرد. شکایت عمده‌ای که از سالمندان شنیده می‌شود، دردهای مفصلی یا همان آرتروز و ساییدگی مفاصل است. در این بیماری غضروف کم‌کم ساییده می‌شود و فاصله مفصلی کمتر و درد آغاز خواهدشد. شایع‌ترین ناحیه‌ای که علامت‌دار می‌شود، زانوهاست. امروزه کمتر فرد مسنی را مشاهده می‌کنیم که از درد زانو شکایت نکند. زانوها در سن بالا به دلیل ساییدگی مکرر بخشی از مفصل به‌تدریج تغییر شکل پیدا می‌کنند و به حالت پرانتزی درمی‌آیند. در نتیجه راه رفتن و نشست و برخاست بیمار دشوار می‌شود و گاهی هم صدایی مانند تق‌تق از زانوها شنیده خواهدشد. بعضی بیماران نیز دچار آرتروز انگشتان دست می‌شوند. البته آرتروز انگشتان درد زیادی ندارد و بیماران نیز شکایت چندانی نمی‌کنند. در بیماری آرتروز اغلب با سفتی مفاصل هنگام صبح و بیدار شدن از خواب مواجه هستیم. در آرتروز انگشتان نیز بیمار دچار سفتی در انگشتان دست است و به مرور بند انگشتان دچار تورم و کجی می‌شود. آرتروز در ناحیه ستون فقرات و گردن نیز وجود دارد. این افراد نیز نمی‌توانند خوب حرکت کنند و معمولا درد کمر و گردن دارند که با فشار آوردن روی مهره‌ها تشدید می‌شود.
نمی‌توان از آرتروز پیشگیری کرد
آرتروز قابل‌پیشگیری نیست و سن مهم‌ترین عامل تخریب غضروف‌هاست، اما می‌توان بروز این بیماری را با اصلاح شیوه زندگی به تاخیر انداخت و آن را در مراحل اولیه تحت‌کنترل گرفت. داروهایی برای تسکین درد وجود دارند اما داروهایی که بیماران از آن استقبال می‌کنند، داروهای غضروف‌ساز مثل گلوکزامین هستند ولی زمانی بیشتر جواب می‌دهند که آرتروز در مراحل اولیه باشد. داروها در مواقعی که خوردگی زیاد استخوان وجود دارد، اثر چندانی ندارند. مهم‌ترین روش برای تسکین درد و جلوگیری از پیشرفت سریع آرتروز، تغییر در شیوه زندگی است.
شیوه زندگی‌تان را تغییر دهید
اگر دچار آرتروز زانو هستید باید روی تخت بخوابید. از توالت فرنگی استفاده کنید تا زانو بیش از حد خم نشود. از پله‌ها بالا و پایین نروید و زیاد هم سرپا نایستید. حتما روی صندلی بنشینید و زیر پاها نیز چهارپایه‌ای قرار دهید تا پا آویزان نماند. حرکت دادن مفصل، بیشتر باید به قصد ورزش و تقویت عضلات باشد نه پیاده‌روی در سربالایی یا سراشیبی و فشار آوردن به زانو با بلند کردن اجسام سنگین.
تزریق ژل در زانو اثر ندارد
تزریق ژل در زانوها و لگن برای بهبود نسبی آرتروز انجام می‌شود ولی این ماده ژله‌ای دوامی 3 تا 6 ماهه دارد و کمکی به بهبود آرتروز نمی‌کند. درمان فقط علامتی است و درد را به صورت موقت کاهش می‌دهد. تزریق نیز باید طی 3 هفته متوالی انجام شود. تزریق پی‌آرپی، سلول‌های بنیادی و پلاکت و... تاثیری در بهبود آرتروز ندارد. توجه کنید ژل‌درمانی و سلول‌های بنیادی برای مفاصل جوان است و این کار برای سالمندان هیچ تاثیری ندارد. البته این درمان پرهزینه است و باید در محیطی استریل انجام شود. احتمال موفقیت این درمان حتی برای جوانان هم نسبی است.
میزان تاثیر تسکین‌دهنده‌ها
بسیاری از بیماران از تغییر شکل مفاصل شکایت می‌کنند و می‌خواهند بدانند آیا می‌توان جلوی این تغییر شکل را گرفت؟ باید گفت جلوگیری از تغییر شکل مفصل امکان‌پذیر نیست. البته تغییر شکل انگشتان در اثر آرتروز در دست‌ها جنبه ارثی دارد. پمادهای موضعی ضددرد نیز وجود دارد که برای مفاصل دردناک تجویز می‌شود. داروهای روماتیسمی هم به تازگی برای بیماران تجویز می‌شود. گاهی پزشک داروی روماتیسم را برای آرتروز تجویز می‌کند. بیماران در این مواقع نباید تعجب کنند زیرا این داروها را می‌توان برای مفاصلی که خیلی دردناک و دارای التهاب است تجویز کرد.
آخرین مرحله درمان آرتروز
وقتی در عکس ام‌آرآی مشخص می‌شود غضروفی وجود ندارد و بیمار نیز توان حرکت را از دست داده، آخرین مرحله درمان باید آغاز شود. در این شرایط بیمار را برای تعویض مفصل به متخصصان زانو ارجاع می‌دهند. تعویض مفصل در کشور ما بسیار موفقیت‌آمیز است. البته کمی پرهزینه است. بیماران معمولا از روز دوم می‌توانند راه بروند. البته تا 3-2 ماه کمی درد دارند. بعد از آن بیمار هیچ مشکلی ندارد ولی نباید از مفصل زیاد کار بکشد.
پیاده‌روی آری؛ تردمیل نه
یکی از موارد مهم برای تسکین آرتروز کاهش وزن است. کاهش وزن حتی روی آرتروز دست نیز تاثیرگذار است. این‌طور تصور می‌شود که کاهش وزن روی آرتروز زانو و لگن موثر باشد ولی با 5 کیلوگرم کاهش وزن مقدار درد دست نیز 50 درصد کاهش می‌یابد زیرا عوامل آزادشده از چربی روی آرتروز دست نیز تاثیر می‌گذارند. بعضی سالمندان برای ورزش و کاهش وزن تردمیل تهیه می‌کنند. تردمیل برای افراد دچار آرتروز اصلا مناسب نیست و سالمندانی که آرتروز دارند نباید زیاد راه بروند یا بدوند. البته بی‌حرکتی کامل هم اصلا توصیه نمی‌شود زیرا بی‌تحرکی مداوم باعث تحلیل عضلات می‌شود. اگر پیاده‌روی می‌کنید و شب همان روز یا صبح روز بعد درد دارید، نشانه این است که پیاده‌روی شما زیاد بوده و باید کمتر شود. در این مواقع باید پیاده‌روی روزانه را کمتر کرد. اشتباه دیگری که وجود دارد این است که بیماران پیاده‌روی را عاملی برای کاهش وزن می‌دانند. پیاده‌روی هیچ گاه باعث کاهش وزن نمی‌شود و همه افراد برای کاهش وزن باید رژیم غذایی داشته باشند و همزمان ورزش کنند.
هشت فرمان آرتروز
1. گاهی لازم است بیماران فیزیوتراپی شوند. در این جلسات آموزش‌هایی به بیمار داده می‌شود که می‌تواند در خانه نیز آنها را انجام دهد.
2. برای تسکین درد از کیسههای آب گرم استفاده نکنید. این کار باعث می‌شود مفصل بیشتر متورم شود و گرما دادن زیاد توصیه نمی‌شود.
3. وقتی زانوهایتان متورم شده، کمپرس آب سرد استفاده کنید.
4. اگر دچار آرتروز گردن هستید، سر را زیاد در وضعیت خمیده و روبه جلو نگه ندارید، مشابه آنچه که هنگام سبزی پاک کردن انجام می‌دهید.
5. هنگام خواب بالشی استفاده کنید که نسبتا سفت باشد و سر زیاد بالاتر یا پایین‌تر از تنه قرار نگیرد.
6. اگر دچار آرتروز کمر هستید، بهتر است به پهلو بخوابید و یک بالش کوچک داخل 2 زانو قرار دهید. در صورتی که طاقباز می‌خوابید، بالش را زیر زانوها قرار دهید.
7. وقتی آرتروز در ناحیه دست‌ها و انگشتان است از انجام کارهای ظریف و طولانی‌مدت که انگشتان در یک وضعیت ثابت قرار می‌گیرند، خودداری کنید.
8. گاهی توصیه می‌شود سالمندانی که آرتروز دارند از جکوزی استفاده کنند ولی آب گرم برای سالمندان زیاد مفید نیست زیرا باعث کاهش فشارخون، سرگیجه و تپش قلب آنها می‌شود. اگر جکوزی می‌روید، بیشتر از 10 دقیقه داخل آب نمانید. این کار تاثیر مثبت چندانی روی آرتروز ندارد، ولی آب استخر با دمای معمولی باعث می‌شود وزن کمتر شود و مفصل راحت‌تر حرکت کند. این حرکت باعث قوی‌تر شدن عضله می‌شود. راه رفتن در آب و شنا کردن در تقویت عضلات موثرند. برای افرادی که کمردرد دارند نیز رفتن به استخر مفید است.
آرتریت روماتویید
در رشته روماتولوژی، آرتروز شایع‌ترین بیماری مختص سالمندان است. بعد از این بیماری آرتریت روماتویید در ردیف بعدی قرار دارد. البته این بیماری از دهه چهارم و پنجم زندگی و در خانم‌ها بیشتر بروز می‌کند. در این بیماری مفاصل به‌صورت قرینه متورم می‌شوند. مفاصل مچ دست، مفاصلی که کف دست را به انگشتان می‌چسباند، مفاصل وسط انگشتان، مفاصل آرنج، شانه، مچ پا و... از این گروه‌اند. این بیماران نیز خشکی صبحگاهی دارند و نیمه‌های شب از شدت درد بیدار می‌شوند. اگر بیماری درمان نشود، مفصل به مرور تغییر شکل می‌یابد و تخریب خواهد شد. بیمارانی که درد مفصلی دارند، حتما باید به متخصص روماتولوژی مراجعه کنند زیرا ممکن است روماتیسم با آرتروز اشتباه گرفته شود. اگر برای بیمار دارو تجویز می‌شود باید داروها را مرتب مصرف کند. گاهی بیماران از مصرف دارو خسته می‌شوند اما درمان قطعی برای روماتیسم وجود ندارد و بیماران باید تا وقتی که پزشک دارو تجویز می‌کند به مصرف دارو ادامه دهند. ممکن است روماتیسم 20-10 سال طول بکشد. گاهی هم با مصرف دارو، علائم خیلی زود فروکش می‌کند ولی ممکن است با کم کردن دوز دارو عود کند. این موارد اصلا قابل پیش‌بینی نیستند. بیماری فقط باید کنترل شود. تنها کاری که می‌توان برای بیماران انجام داد این است که جلوی آسیب‌های مفصلی گرفته شود.
نقرس
بیماری دیگری که در سنین بالاتر دیده می‌شود، نقرس است. در این بیماری بنا به دلایل مختلفی سطح اسیداوریک خون بالا می‌رود. حمله نقرسی در آقایان شایع‌تر است. بیماری با ژنتیک و چاقی، قندخون بالا، بیماری کبد چرب و فشارخون بالا ارتباط دارد. حمله نقرس معمولا با قرمزی و تورم در انگشت شست و مچ پا دیده می‌شود که به مناطق دیگر هم گسترش می‌یابد. بیمارانی که داروهای مدر استفاده می‌کنند یا نارسایی کلیه دارند نیز ممکن است دچار نقرس موقت شوند. حمله بیماری چند روزه است و بعد فروکش می‌کند اما بعد از مدتی دوباره عود خواهدکرد. به علت بهبود خودبه‌خود معمولا بیماران اهمیتی به آن نمی‌دهند. بیماری روماتیسم و آرتروز به مرور به مناطق دیگر بدن هم می‌رسند ولی بیماری نقرس حمله مفصلی و محدودشونده است و اگر کنترل نشود، تکرار خواهد شد. برای جلوگیری از حمله نقرس وزن خود را کاهش دهید. یکی از درمان‌های اصلی بیماری کبد چرب، کاهش وزن است. قند و فشارخون بالا را به خوبی کنترل کنید. حتما تحت‌نظر پزشک بمانید و اسیداوریک را کنترل کنید تا دچار حملات بعدی نشوید.
نقرس کاذب
در سنین بالا (حدود 70-60 سالگی) بیماری‌ای به نام بیماری غیرنقرس کریستالی شایع می‌شود که در آن به مرور غضروف فرد در اثر آرتروز ساییده می‌شود. تغییراتی هم در بخش‌های مرکزی غضروف ایجاد می‌شود که باعث تشکیل کریستال‌هایی داخل مفصل خواهدشد. کریستال‌ها ممکن است در اثر ضربه پخش شوند. این کار باعث قرمزی، تورم و دردناک شدن مفصل می‌شود و این‌طور به نظر می‌رسد که مفصل عفونی است. این اتفاق در سنین بالا زیاد دیده می‌شود. نقرس کاذب و معمولی بسیار دردناک است و باعث می‌شود بیمار به‌طور شبانه به بیمارستان مراجعه کند. در صورتی که مفصل قرمز و متورم است باید مایع داخل مفصل با سوزن بیرون کشیده و به آزمایشگاه فرستاده شود. اگر دچار افزایش وزن هستید، وزن خود را کاهش دهید. برای تسکین درد از داروهای ضددردی که پزشک تجویز می‌کند، استفاده کنید. مفصل را در محدوده حرکتی که آموزش داده می‌شود، حرکت دهید. ممکن است فیزیوتراپی نیز توصیه شود.
پلی‌میالژیا روماتیکا
بیماری مفصلی دیگری نیز وجود دارد به نام پلی‌میالژیا روماتیکا یا آرتریت گیجگاهی. در این بیماری فرد دچار دردهای گردن، شانه و لگن می‌شود. آمار این بیماری در خانم‌ها 4 برابر آقایان است و معمولا بعد از 50 سالگی بروز می‌کند. این بیماری مانند روماتیسم عمل می‌کند ولی انگشت‌ها درگیر نیستند. گاهی عروق خارجی مغز نیز درگیر می‌شوند و ممکن است به عصب چشم برسد و باعث سردرد شدید بیمار شود که در این شرایط خطر کوری نیز وجود دارد. این بیماران نیز صبح‌ها درد شدید سر و گردن دارند. برای این بیماران داروهای کورتونی تجویز می‌شود. سعی کنید در این مواقع استراحت کنید؛ البته محدودیت کلی وجود ندارد؛ گاهی کمپرس گرم ممکن است کمک‌کننده باشد.
هشدار
اگر علایم و عوارض آرتروزتان به درمان جواب ندهد و همراه با آن دچار کاهش وزن، کاهش اشتها، تعریق، تب و... شوید، پزشک ممکن است به برخی بدخیمی‌ها شک کند؛ مثلا سرطان پستان، خون، پروستات یا... که هنوز تشخیص داده نشده و باعث درد مفصلی‌تان همراه با تب و کاهش وزن شده است. متخصصان نیز باید این نکته را مدنظر داشته باشند و بررسی‌های کاملی انجام دهند.
