حوادث جاده‌ای امروز از قاتلان مهم افراد به‌خصوص در سنین جوانی است اما با برخی اقدامات پیشگیرانه و فنی می‌توان جلوی بسیاری از تلفات جاده‌ای و در نتیجه مرگ افراد را گرفت. از نگاه کارشناسان، موضوع حوادث جاده‌ای دیگر نه یک موضوع داخلی بلکه مشکلی جهانی است که ابعاد آن از سلامت فردی فراتر رفته و پا به حیطه اقتصاد، تولید، امنیت و حتی حقوق بشر گذاشته که باید با حضور و همکاری سازمان‌های بین‌المللی چاره‌ای برای آن اندیشید. سازمان بهداشت جهانی از متولیان اصلی بین‌المللی کاهش حوادث جاده‌ای در جهان است. در ادامه تلاش شده اصلی‌ترین دیدگاه‌ها، آمارها و راه‌حل‌های این سازمان بازتاب یابد.
حقایق جهانی درباره حوادث جاده‌ای
• سالانه حدود 1/2 میلیون نفر در سراسر جهان براثر حوادث جاده‌ای جان خود را از دست می‌دهند.
• حوادث جاده‌ای نخستین دلیل مرگ افراد جوان 29-15 سال در جهان است. خودکشی، ابتلا به ایدز و کشتارهای جمعی بعد از حوادث جاده‌ای جان جوانان را در کشورهای مختلف جهان می‌گیرند.
• 90 درصد از تلفات جاده‌ای در کشورهای کم‌درآمد یا با درآمد متوسط اتفاق می‌افتد، هرچند فقط حدود نیمی از خودروهای جهان در این کشورها در حال رفت‌و‌آمد هستند.
• نیمی از افرادی که سالانه در جاده‌های جهان می‌میرند، «استفاده‌کنندگان آسیب‌پذیر جاده‌ها» هستند، یعنی پیاده‌ها، دوچرخه‌سواران و موتورسیکلت‌سواران.
• در صورتی که اقدامی انجام نگیرد، پیش‌بینی می‌شود حوادث جاده‌ای تا سال 2030 به هفتمین عامل مرگ در جهان تبدیل شود.
• دستورکار توسعه پایدار تا سال 2030 مصوب مجمع عمومی سازمان ملل متحد، این هدف بلندپروازانه را پیش روی خود قرار داده که تا سال 2020 تعداد تلفات جاده‌ای باید به نصف برسد.
سالانه حدود 1/25 میلیون نفر بر اثر حوادث جاده‌ای جان می‌دهند و بین 30-20 میلیون نفر هم هرچند از این حوادث جان به در می‌برند، اما دچار ضایعاتی می‌شوند که ممکن است یک عمر با آنها بماند.
• تلفات و ضایعات جسمی تنها بخشی از ماجرا هستند. حوادث جاده‌ای هر سال هزینه‌های اقتصادی هنگفت و گاهی جبران‌ناپذیری بر قربانیان، خانواده‌های آنها و کشور وارد می‌کنند. این هزینه‌ها می‌توانند شامل هزینه‌های درمان، توانبخشی و سرمایه‌گذاری برای حوادث و نیز کاهش یا قطع کامل بهره‌وری یا دستمزد برای قربانیان یا آسیب‌دیدگان حادثه و برای خانواده‌ای آنها سبب کاهش ساعات کار یا هزینه اضافی برای مراقبت از فرد آسیب‌دیده باشد.
• برآوردهای محدودی از هزینه‌های جهانی آسیب‌دیدگی در نتیجه تصادف وجود دارد، اما تحقیقات در سال 2010 نشان دادند، هزینه تصادفات جاده‌ای حدود 3 درصد تولید ناخالص داخلی کشورها باشد. این رقم در کشورهای کم‌درآمد یا با درآمد متوسط بسیار بیشتر، نزدیک به 5 درصد است.
• هرچند می‌توان تاحدود زیادی این حوادث را پیش‌بینی و از وقوع آنها جلوگیری کرد، آسیب‌دیدگان حوادث جاده‌ای تا سال‌ها در دستورکارهای سلامت جهانی نادیده گرفته می‌شدند. شواهد نشان می‌دهند با اجرای اقدامات هماهنگ با بخش سلامت جامعه که البته نباید تنها به این بخش محدود بماند، کشورها می‌توانند در مهار حوادث جاده‌ای به موفقیت‌های بزرگی برسند.
چه کسانی در خطرند؟
• 90 درصد از موارد آسیب‌دیدگی و فوت حوادث جاده‌ای در کشورهای کم‌درآمد یا با درآمد متوسط اتفاق می‌افتد و در این میان آمار تلفات جاده‌ای در کشورهای آفریقایی از سایر کشورهای کم‌درآمد بیشتر است. حتی در کشورهای ثروتمند هم افرادی با زمینه‌های اقتصادی و اجتماعی پایین‌تر احتمال بیشتری دارد دچار حوادث جاده‌ای شوند.
• 48 درصد از افرادی که دچار حوادث جاده‌ای می‌شوند، 44-15 ساله هستند.
• مردان جوان بیش از زنان همسن خود دچار حوادث جاده‌ای می‌شوند. حدود سه‌چهارم (73 درصد) از تلفات حوادث جاده‌ای مربوط به مردان جوان است. بین رانندگان جوان احتمال فوت مردان جوان زیر 25 سال بر اثر حوادث جاده‌ای 3 برابر بیش از رانندگان جوان زن است.
عوامل خطرآفرین کدام‌اند؟
از حوادث جاده‌ای که منجر به آسیب‌دیدگی افراد می‌شوند، می‌توان جلوگیری کرد. دولت‌ها باید با روشی همه‌جانبه و هماهنگ که شامل بخش‌های مختلف از حمل‌ونقل و پلیس گرفته تا سلامت و آموزش است، به حل این مشکل بپردازند و زمینه‌ساز ایمنی جاده‌ها، وسایل نقلیه و استفاده‌کنندگان از جاده‌ها شوند.
مداخلات موثر شامل طراحی ایمن‌تر تاسیسات زیربنایی، یکسان‌سازی عوامل جاده‌ای، برنامه‌ریزی حمل‌ونقل و بهبود مراقبت‌های پس از وقوع سانحه برای آسیب‌دیدگان هستند. از سوی دیگر، مداخلاتی که هدف آنها بهبود رفتار استفاده‌کنندگان از جاده‌هاست به اندازه آنچه گفته شد، اهمیت دارند، مانند کارگذاری و اجرایی کردن قوانین مرتبط با عوامل خطرآفرین مهم و افزایش آگاهی‌های عمومی.
سرعت خطرآفرین اصلی
• افزایش سرعت متوسط در رانندگی از عوامل بسیار مهم در وقوع تصادفات و نیز شدت آنهاست.
• احتمال مرگ یک پیاده بزرگسال بر اثر تصادف با خودرو وقتی سرعت خودرو 50 کیلومتر در ساعت باشد، 20 درصد و در صورت سرعت 80 کیلومتردر ساعت، 60 درصد است. سرعت حدود 30 کیلومتر در ساعت، احتمال تصادف را بسیار کاهش می‌دهد و این سرعتی است که برای مکان‌های تردد افراد آسیب‌پذیر مانند ساکنان محلی و محدوده مدارس پیشنهاد می‌شود.
• گذشته از کاهش احتمال تصادفات جاده‌ای، کاهش سرعت آثار مثبتی بر سلامت هم دارد، از جمله کاهش مشکلات تنفسی مرتبط با انتشار گازهای آلاینده خودروها.
الکل و افزایش تصادف
رانندگی بعد از مصرف الکل هم احتمال وقوع تصادف را افزایش می‌دهد و هم احتمال مرگبار بودن یا جراحت‌های سخت را. شواهد نشان داده‌اند تست مثبت الکل می‌تواند میزان احتمال تصادف را تا حدود زیادی بالا ببرد.
قوانین بازدارنده رانندگی در صورت مصرف الکل توانسته‌اند نقش قابل‌توجهی در کاهش تصادفات ایفا کنند. ایجاد پست‌های بازرسی و انجام اتفاقی آزمایش‌های مصرف الکل توانسته‌اند میزان تصادفات مرتبط با مصرف الکل را تا 20 درصد کاهش دهند و از نظر فایده- هزینه مفید باشند.
کلاه و کمربند ایمنی احتمال مرگ را 70 درصد کاهش می‌دهند
• پوشیدن کلاه ایمنی برای موتورسواران خطر مرگ را تا 40 درصد و خطر جراحات جدی را تا 70 درصد کاهش می‌دهد.
• با اجرایی شدن قانون کلاه‌های ایمنی موتورسواری، پوشیدن کلاه ایمنی تا 90 درصد افزایش می‌یابد. پوشیدن کلاه ایمنی می‌تواند تا حدود زیادی تاثیر ضربه بر سر را در صورت تصادف کاهش دهد.
• بستن کمربند ایمنی خطر مرگ سرنشینان جلوی خودرو را تا 50-40 درصد و سرنشینان صندلی عقب را 75-25 درصد کاهش می‌دهد.
• شواهد نشان می‌دهند وضع قانون بستن اجباری کمربند و اجرا کردن آن می‌تواند در بستن کمربند ایمنی بسیار کارساز باشد.
• استفاده از صندلی مخصوص کودک، مرگ نوزادان را در صورت تصادف تا حدود 70 درصد و مرگ کودکان کوچک را از 54 تا 80 درصد کاهش می‌دهد.
تلفن همراه احتمال بروز تصادف را 4برابر می‌کند
• عوامل بسیاری وجود دارند که حواس راننده را پرت می‌کنند، اما عواملی که در چند سال گذشته حواس رانندگان را بیش از هر چیز دیگر پرت می‌کند و ایمنی جاده‌ها را سخت مورد تهدید قرار داده، استفاده رانندگان و پیاده‌ها از تلفن همراه است. حواس‌پرتی حاصل از استفاده از تلفن همراه باعث می‌شود درست رانندگی نکنیم. زمان واکنش به‌خصوص هنگام گرفتن ترمز و نیز واکنش به علائم رانندگی در رانندگانی که با تلفن همراه صحبت می‌کنند بیش از سایرین است. این رانندگان کمتر از سایرین در خط درست رانندگی می‌کنند.
• پیامک نوشتن یا خواندن هنگام رانندگی نیز از جمله رفتارهای پرخطر حین رانندگی است. رانندگان جوانی که هنگام رانندگی این کار را انجام می‌دهند، دچار عدم تمرکز می‌شوند که خطر تصادف را بالا می‌برد. احتمال تصادف رانندگانی که با تلفن همراه صحبت می‌کنند، 4 برابر سایر رانندگان است و استفاده از تلفن‌های هندزفری آنقدرها از تلفن‌های عادی همراه ایمن‌تر نیست.
سازمان بهداشت جهانی چه می‌گوید؟
سال 2010، مجمع عمومی سازمان ملل متحد با انتشار قطعنامه‌ای دهه 2020-2011 را دهه «اقدام برای ایمنی جاده‌ها» نامید. این دهه با هدف نجات جان میلیون‌ها انسان با بهبود وضعیت ایمنی راه‌ها و وسایل نقلیه، بالا بردن رفتار استفاده‌کنندگان از راه‌ها و بهبود وضعیت خدمات فوری از مارس 2011 در 110 کشور جهان آغاز شده است.
سازمان بهداشت جهانی اصلی‌ترین نهاد بین‌المللی سازمان ملل برای ایمنی راه‌هاست که قرار است در این باره با دفاتر منطقه‌ای سازمان ملل متحد همکاری کند. گزارش سال 2015 سازمان از وضعیت جهانی جاده‌ها اطلاعاتی درباره ایمنی راه‌ها در 180 کشور جهان را دربردارد. این گزارش که در آن آمارهای خودروهای شخصی، دوچرخه‌سواران، موتورسیکلت‌سواران و پیاده‌ها لحاظ شده، ابزاری است برای رصد کردن گام‌های برداشته‌شده از مارس 2011 تا امروز. براساس این گزارش، در 3 سال گذشته دستکم 17 کشور یکی از 3 اقدام بستن کمربند ایمنی، ممنوعیت رانندگی هنگام مصرف الکل، محدودیت سرعت، داشتن کلاه موتورسواری و صندلی مخصوص کودک را جزو قوانین خود قرار داده‌اند. گزارش نشان می‌دهد اگرچه قدم‌های مثبتی برداشته شده، اما سرعت این پیشرفت‌ها بسیار کند بوده است. سازمان بهداشت جهانی معتقد است ایمنی جاده‌ها باید تعریف شود. فاصله‌هایی که در تعریف ایمنی جاده‌ها در کشورهای عضو وجود دارد، شناسایی و براساس آنها اقدامات هماهنگی انجام بگیرد. پیشرفت کشورها براساس «اهداف دهه اقدام برای ایمنی جاده‌ها» نظارت و اطلاعات و داده‌های اصلی گردآوری شود تا بتوان روند سیاست‌گذاری‌های بین‌المللی برای ایمنی جاده‌ها را تحت نظارت قرار داد. این گزارش درنهایت به‌صورت کلی نتیجه می‌گیرد:
• قوانین درباره رفتارهای پرخطر مهم حین رانندگی در اغلب کشورهای جهان به نحو احسن اجرا نمی‌شوند، ضمن اینکه اجرای قوانین خوبی که وجود دارند، بیشتر مواقع آنقدر ضعیف است که آثار این قوانین کامل دیده نمی‌شوند. کنترل سرعت که اصلی‌ترین اقدام در کاهش تلفات حوادث جاده‌ای است، در بیشتر کشورهای جهان درست اجرا نمی‌شود.
• وسایل نقلیه‌ای که در بیشتر کشورهای جهان فروخته می‌شوند، کمترین استانداردهای ایمنی را ندارند.
• راه‌ها همچنان بدون توجه کافی به نیازهای استفاده‌کنندگان آسیب‌پذیر آنها، یعنی پیاده‌ها و دوچرخه‌سواران و موتورسواران طراحی می‌شوند.
• در ایران، با بودن نزدیک به 27میلیون وسیله نقلیه، طبق آمارهای سازمان بهداشت جهانی، تلفات جاده‌ای بالاست؛ 28 نفر در ازای هر 100 هزار نفر. براساس گفته‌های این سازمان، از مجموعه قوانین رانندگی تنها بستن کمربند ایمنی جزو قوانین مدون کشوری درج شده و استانداردهای وسایل نقلیه نیز وضعیت مطلوبی ندارد.
تدارک کمک‌های فنی
سازمان بهداشت جهانی اقدامات متفاوتی را در کشورهای جهان برای ایمنی بیشتر جاده‌ها انجام داده است؛ از انجام اقدامات پیشگیرانه گرفته تا توانبخشی افرادی که سلامت خود را در تصادفات جاده‌ای از دست داده‌اند. از طرف دیگر، سازمان برای تحقق اهداف ایمنی جاده‌ها با نهادهای مربوط از جمله نهادهای سلامت، پلیس، حمل‌ونقل، آموزش و سایر طرف‌هایی که ممکن است در کاهش تلفات جاده‌ای نقشی ایفا کنند مانند سازمان‌های مردم‌نهاد (غیردولتی) و محافل علمی همکاری می‌کند.
منبع: WHO
ترجمه: مرجان یشایایی
