کاهش دما در فصل پاییز و زمستان در کشور ما با پدیده وارونگی دما و آلودگی هوا همراه است. این قصه هر سال تکرار می‌شود و با شروع فصول سرد سال، دیگر خبری از هوای سالم نیست، مگر اینکه بادی بوزد و بارانی ببارد و به داد ریه‌های پر از دود و آلاینده مردم برسد. امسال نیز از ابتدای هفته گذشته، ناقوس آغاز آلودگی هوا در تهران زده شد و ایستگاه‌های سنجش آلاینده‌های هوا نشان دادند، هوا برای همه گروه‌ها ناسالم است و این شرایط تا آخر هفته ادامه دارد. کمیته اضطرار آلودگی هوا نیز مطابق سال‌های گذشته تصمیم بر تعطیلی مدارس و مقررات سفت و سخت برای تردد در محدوده طرح ترافیک گرفت، اما این اقدامات تا چه میزان می‌تواند غلظت آلاینده‌ها را کم کند زیرا براساس اعلام سازمان هواشناسی، غلظت آلاینده ذرات معلق کمتر از 5/2 میکرون در 2 روز متوالی که یک روز آن مدارس ابتدایی تعطیل بود، تفاوتی نداشت اما سوال مهم اینجاست که آیا میزان آلودگی هوا در همین ماه‌های ابتدایی پاییز، نسبت به گذشته بیشتر شده و پیغام‌های شبکه‌های مجازی که می‌گویند آلودگی به حدی رسیده که باید شهرها را تخلیه کرد، درست است یا نه؟
هوا سمی است؟
در چند روزی که ریه‌های مردم با هوای مه‌آلود و پر از آلاینده‌های ریز و درشت پر و خالی می‌شود، پیامکی در فضای مجازی دست به دست شد که استرس مردم را بیشتر کرد. این پیامک به نقل از پروفسور مجید حکمت، استاد دانشگاه سوربن گفته شده با این مضمون که اگر درجه آلایندگی هوا 150 باشد، یعنی هشدار، 160 تعطیلی مدارس و ادارات، 170 تخلیه شهرها و 180 هشدار شیمیایی است و باید تخلیه کامل شهر در دستور کار دولت باشد و در حال حاضر آلودگی هوا در ایران به 180 رسیده است. در ادامه نیز توصیه غذایی برای در امان ماندن از تاثیرات این حادثه شیمیایی بیان شده است. صحت و سقم این پیامک را از محمد رستگاری، معاون نظارت و پایش هوا اداره کل حفاظت محیط‌زیست استان تهران جویا شدیم. وی ابتدا به تفاوت نحوه سنجش آلودگی هوا در کشورهای مختلف اشاره کرد: «نحوه سنجش آلودگی هوا در کشورهای مختلف متفاوت است ولی بهترین روش اندازه‌گیری، تعیین شاخص کیفیت هوا طبق استانداردهای سازمان حفاظت محیط‌زیست آمریکاست که بر اساس آن، آلاینده‌ها با توجه به ضرری که برای بدن ایجاد می‌کنند، گروهبندی می‌شوند. به‌طور مثال ذرات معلق کمتر از 5/2 میکرون تا 5/12 میکروگرم بر مترمکعب اثری بر سلامت ندارند و این میزان شرایط هوای پاک را ایجاد می‌کند. اگر درجه آلایندگی ذرات معلق کمتر از 5/2 میکرون بین 5/12 تا 35 باشد، هوا سالم است و به همین ترتیب تا درجات بالاتر گروهبندی شده و به اینجا می‌رسد که اگر غلظت این آلاینده 150 باشد، هوا برای گروه‌های حساس 151 ناسالم است و تا 200 برای همه و 201 تا 300 شرایط هشدار و از 300 تا 500 خطرناک است.» این مقام مسوول در سازمان حفاظت محیط‌زیست شرح می‌دهد که شاخص عددی ما برای میزان آلودگی هوا از 0 تا 180 نیست، بلکه 0 تا 500 است. در ثانی در شاخص 180 هم هوا آلوده و ناسالم است، نه سمی و شیمیایی. نکته مهم‌تر اینکه هوای سمی با هوای آلوده تعریف متفاوتی دارد و نباید این‌گونه مردم را نگران کنیم.»
هیچ شهری در دنیا تخلیه نشده است!
رستگاری در پاسخ به این سوال که در چه شرایطی بر اساس تعاریف بین‌المللی باید شهر را تخلیه کرد، تاکید می‌کند: «اگر شاخص آلودگی 300 باشد، شرایط خطرناک است و باید تمهیدات ویژه‌ای در نظر گرفت، ولی شهر را نمی‌توان تخلیه کرد و تاکنون من در هیچ جای دنیا ندیده‌ام که شهر را تخلیه کنند.» وی با بیان اینکه در حال حاضر در کشور ما ذرات معلق کمتر از 5/2 میکرون بیشترین آلاینده موجود در هواست، می‌گوید: «ما هر روز چند آلاینده مهم را که تاثیرش بر سلامت بیشتر است، اندازه‌گیری می‌کنیم که شامل دی‌اکسیدگوگرد، دی‌اکسیدنیتروژن، مونوکسیدکربن، ازن و ذرات معلق کمتر از 10 و 5/2 میکرون است. عناصر خطرناک دیگر مثل فلزات سنگین یا سرب که مردم در مورد آن صحبت می‌کنند، چند سال است از بنزین حذف شده و دیگر نگرانی از این بابت وجود ندارد، رستگاری در پاسخ به این سوال «سلامت» که در چه شرایطی وضعیت اضطرار برای آلودگی هوا اعلام می‌شود، توضیح می‌دهد: «برخی واژه‌ها برای کیفیت هوا و اطلاع‌رسانی تعیین شده (پاک، سالم، ناسالم برای گروه‌های حساس، ناسالم برای همه و بسیار ناسالم و خطرناک) و برخی دیگر برای دستگاه‌های اجرایی است. 3 واژه برای دستگاه‌های اجرایی که محیط‌زیست از طریق آن به دستگاه‌های اجرایی هشدار می‌دهد که وضعیت هوا چگونه است، شامل شرایط هشدار، اضطرار و بحران است در هر یک از این شرایط برای هر کدام از دستگاه‌های اجرایی وظایفی تعیین و تکلیف شده است. مثلا برای وضعیت هشدار، پلیس و راهنمایی و رانندگی می‌داند چه تکالیفی دارد.»
سرب حذف شده و جای نگرانی نیست
هنگامی که به جای اکسیژن، انواع آلاینده‌ها وارد بدن می‌شود، تمام ارگان‌های بدن را تحت‌تاثیر قرار می‌دهد که برخی از این تاثیرات در درازمدت مشخص می‌شود. اخیرا رئیس سازمان بهزیستی گفته آلودگی هوا بر افزایش تولید کودکان ناقص‌الخلقه تاثیر دارد و پیش از این متخصصان زنان و زایمان نیز در گفت‌وگو با «سلامت» از تاثیر آلودگی هوا بر سقط جنین سخن گفته بودند. رئیس مرکز سلامت محیط و کار وزارت بهداشت در گفت‌وگو با «سلامت» درباره تاثیر آلودگی هوا می‌گوید: «مهم‌ترین عاملی که می‌تواند تاثیر جدی به‌ویژه روی سلامت کودکان داشته باشد و بیشترین تاثیر را هم بر سیستم مغز و اعصاب کودکان و حتی جنین دارد، سرب است. قبلا این آلودگی از طریق بنزین‌هایی که محتوای سرب دارند، در هوا پخش و از طریق سیستم تنفسی وارد بدن می‌شد و می‌توانست تاثیرات بدی در سیستم عصبی و مغزی ایجاد کند. با حذف سرب از بنزین این نگرانی دیگر وجود ندارد و در مورد سایر آلاینده‌ها در حد این مواجهات نیز نباید نگران بود، بنابراین توصیه ما این است که فقط افرادی که در گروه‌های حساس هستند مانند خانم‌های باردار، کمتر از منزل خارج شوند تا کمتر با هوای آلوده مواجه شوند.»
نگران افزایش آلودگی هستیم
آن‌طور که دکتر خسرو صادق‌نیت توضیح می‌دهد، در روزهایی که هوا آلوده شده، از 6 آلاینده مهمی که هر روز اندازه‌گیری می‌شود و نگران افزایش آنها هستیم، 5 آلاینده وضعیت سالم را دارند و تنها ذرات معلق کمتر از 5/2 میکرون در شرایط ناسالم قرار دارند که عددی بین 155 تا 156 را در روزهای یکشنبه و دوشنبه نشان می‌دهد که تا بالای 300 که وضعیت خطرناک است، فاصله زیادی دارد. به گفته رئیس مرکز سلامت محیط و کار، مرگ‌ومیر و حتی بستری بیماران قلبی و ریوی در روزهای یکشنبه و روزهای قبل افزایش نداشته و این موضوع نشان می‌دهد مردم مراقبت کرده‌اند. این مقام مسوول می‌افزاید: «بسیاری از شایعاتی که در مورد آلودگی هوا مطرح می‌شود، ممکن است از سوی فروشندگان دستگاه‌های تصفیه هوا باشد تا مردم این دستگاه‌ها را خریداری کنند، در حالی که ما به همه مردم توصیه نمی‌کنیم که دستگاه تصفیه هوا خریداری کنند زیرا بسیاری از آنها مورد تایید وزارت بهداشت نیست.»
مهدیه آقازمانی
