راهکارهای درمان و پیشگیری از کمردرد در دوران بارداری
دکتر رضا سلمان روغنی
فلوشیپ ستون فقرات و بیماری‌های عضلانی اسکلتی و دانشیار دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخشی
باردارید و کمردرد دارید؟ جای خوشحالی است که فرزند شما در حال رشد است. این همان اتفاق خوبی است که باید بیفتد ولی اضافه وزن به‌خصوص در ناحیه شکم باعث فشار روی کمر شما می‌شود. تقریبا همه زنان باردار دچار کمردرد می‌شوند و این درد عموما در قسمت انتهایی کمر جایی که ستون فقرات به لگن متصل می‌شود رخ می‌دهد. مطمئن باشید که نکات جالبی وجود دارند که می‌تواند منجر به تخفیف و کنترل درد شما شود.
چرا کمردرد می‌گیریم؟
مهم‌ترین علل کمردردهای زمان بارداری را در موارد زیر خلاصه کرد:
1. افزایش وزن: در یک بارداری سالم و طبیعی، حدود 12 تا 15 کیلوگرم به وزن اضافه می‌شود و این ستون فقرات است که باید وزن اضافه را تحمل کند. این اضافه وزن فشار قابل‌توجهی به تاندون‌ها و عضلات ستون فقرات و عروق و اعصاب لگن وارد می‌کند و می‌تواند باعث بروز درد شود.
2. تغییر در قامت و وضعیت بدن: بارداری باعث تغییر مرکز ثقل بدن می‌شود. این وضعیت باعث می‌شود اگرچه ناخودآگاه، وضعیت کمر و لگن خود را تغییر دهید تا بتوانید مرکز ثقل بدن خود را کنترل کنید که این وضعیت می‌تواند باعث درد شود.
3. تغییرهای هورمونی: حین بارداری بدن هورمونی به نام ریلکسین ترشح می‌کند که باعث شل شدن لیگامان‌های ناحیه لگن می‌شود تا زایمان طبیعی امکان‌پذیر شود. این هورمون نه‌تنها تاندون‌ها و مفاصل کانال زایمانی را شل می‌کند بلکه روی تاندون‌های ستون فقرات نیز اثر دارد که می‌تواند باعث نداشتن ثبات و درد شود.
4. جداشدن عضلات: از آنجا که رحم شروع به رشد می‌کند، عضلات موازی و راست شکم که از دنده‌ها شروع و به استخوان لگن متصل می‌شود، از هم جدا می‌شوند. این جدایی عضلات می‌تواند کمردرد را بدتر کند.
5. استرس: فشارهای روانی می‌تواند باعث گرفتگی عضلات ستون فقرات و گرفتگی‌های دردناک شود پس اگر عصبی شدید، دردتان بدتر خواهد شد.
درمان کمردرد در دوران بارداری
اگر قبل از بارداری کمردرد مزمن نداشته‌اید و این درد را برای اولین‌بار در بارداری تجربه می‌کنید، به‌تدریج از بین خواهد رفت ولی انجام این کارها می‌تواند باعث کاهش و کنترل کمردرد شود یا حتی از بروز آن جلوگیری کند.
1. ورزش: ورزش منظم باعث تقویت عضلات می‌شود و انعطاف‌پذیری آنها را افزایش می‌دهد. عضلات تقویت شده هم فشارهای فیزیکی را بهتر تحمل و میزان کمتری از فشار را به ستون فقرات منتقل می‌کنند. ورزش‌های بی‌خطر برای اغلب زنان باردار عبارتند از: راهپیمایی، شنا و دوچرخه ثابت. برای تقویت عضلات ناحیه شکم و لگن حتما باید با پزشک مشورت کرد.
2. سرما و گرما: در موارد حاد چند قطعه یخ را در کیسه قرار دهید. آن را داخل یک پارچه نازک بپیچید و روی ناحیه درد در قسمت کمر بگذارید. بعد از چند روز، می‌توانید از کیسه آب گرم استفاده کنید که باعث کاهش درد می‌شود. مراقب باشید به شکم خود حرارت ندهید.
3. اصلاح وضعیت نشستن و خوابیدن: با تغییر وضعیت، فشار روی ستون فقرات را کاهش دهید. وضعیت صحیح نشستن، ایستادن و خوابیدن را رعایت کنید. مثلا خوابیدن به سمت چپ با یک بالش کوچک بین پاها از فشار روی کمر هنگام خوابیدن خواهد کاست. موقع نشستن پشت میز از یک بالش کوچک برای پرکردن گودی کمر استفاده کنید و یک زیرپایی کوچک زیر پاها بگذارید. سعی کنید شانه‌ها را عقب نگه‌دارید. پوشیدن کمربند مخصوص بارداری هم کمک‌کننده است.
4. مشاوره: اگر استرس دارید و فشار روانی زیادی را تحمل می‌کنید، به یک مشاور خوب مراجعه کنید.
5. ماساژ: ماساژ صحیح می‌تواند از شدت کمردرد بکاهد ولی برای این منظور حتما با پزشک مشورت کنید.
6. ملاحظات روزمره: رعایت برخی ملاحظات روزمره نیز می‌تواند به کاهش کمردردهای دوران بارداری کمک کند؛ از جمله اینکه:
کی برویم دکتر؟
اگر با رعایت تمام نکته‌های فوق درد کمتر نشد، با پزشک مشورت کنید. به هیچ وجه سرخود از داروهای ضددرد استفاده نکنید.
استامینوفن معمولا کم‌خطرترین داروی ضددرد هنگام بارداری است و مصرف سایر ضددردها مانند بروفن، ادویل و... توصیه نمی‌شود. در موارد زیر حتما به پزشک مراجعه کنید:
شدت، حدت و احتمال کمردردهای بارداری
بیش از سه‌چهارم زنان باردار زمانی طی بارداری و معمولا در اواخر بارداری دچار کمردرد می‌شوند که چند ماه پس از زایمان بهبود می‌یابد اما وجود این علائم قبل از بارداری باعث می‌شود که فرد در این دوران درد شدیدتری را تجربه کند:
1) کمردرد قبل از بارداری
2) کمردرد در بارداری قبلی
3) نداشتن تحرک و ورزش کافی در زمان بارداری
4) وزن زیاد
5) عضلات شکمی و لگنی ضعیف
6) قوس کمر زیاد و چاقی
باردار شدن با وجود کمردرد قبلی، قطعا باعث بروز کمردردی شدیدتر خواهد شد، احتمال مزمن شدن این درد را بیشتر خواهد کرد و درمان آن نیز سخت‌تر است.
گودی کمر و بارداری
چهار قوس طبیعی در ستون فقرات وجود دارد؛ قوس گردن و کمر گودی دارند و قوس پشت و ناحیه لگن حالت تحدب. عضلات ضعیف، چاقی، شل بودن تاندون‌ها و لیگامان‌ها و بارداری باعث افزایش قوس کمر می‌شود. از نظر فیزیکی، نقطه‌ای فرضی در بدن به نام مرکز ثقل وجود دارد که حدود آن جلوی مهره اول ساکروم است. اهمیت این نقطه در آن است که همیشه باید در محدوده تکیه‌گاه بدن، بین دو پا قرار گیرد، در غیر این صورت افتادن قطعی خواهد بود بنابراین سیستم تعادل خودکار بدن مرتب وضعیت این نقطه را به مغز گزارش می‌دهد و مکانیسم‌های جبرانی تلاش می‌کنند تا محل آن را در جای خود نگه دارند. افزایش وزن در ناحیه شکم و بارداری باعث تغییر محل مرکز ثقل بدن می‌شود و روی تاندون‌ها، عضلات، مفاصل و اعصاب ناحیه لگن و کمر فشار می‌آورد یا باعث کشیده‌شدن آنها می‌شود. این فشار اضافه در نهایت باعث بروز درد می‌شود. آرام و بدون تنش به پشت بخوابید، پاها کاملا کشیده باشد. در این حالت فاصله بین کمر و زمین باید یک انگشت باشد. فاصله بیش از این مقدار گودی بیش از حد کمر است. گودی بیش از حد کمر احتمال بروز کمردرد در بارداری را افزایش می‌دهد. کنترل قوس کمر با تقویت عضلات ناحیه ستون فقرات کمری می‌تواند احتمال بروز کمردردهای دوران بارداری را کاهش دهد.
