کمبود ید مشکل تغذیه‌ای شایعی در دنیاست و در کشور ما هم نتایج اولین بررسی کشوری در سال 68 نشان داد مشکل کمبود ید به‌طور عمده وجود دارد و در برخی نقاط کشور تا 70 درصد بیماری گواتر شایع است. گواتر بارزترین علامت کمبود ید است و چند استان به‌عنوان استان‌های شایع‌تر از نظر ابتلا به این کمبود معرفی شدند.
کمبود ید پیامدهای زیادی دارد مثلا در دوران بارداری می‌تواند باعث ناهنجاری‌های مغزی و جسمی و کر و لالی جنین شود. به علاوه، تولد نوزاد کرتینیسم و سقط و نازایی از مشکلات دیگر کمبود ید در دوران بارداری است. حتی اگر کمبود ید در دوران بارداری خفیف هم باشد باعث می‌شود بهره هوشی نوزاد پایین بیاید و گفته می‌شود بر اساس مطالعات انجام‌شده، بهره هوشی نوزاد با مشکل کمبود ید مادر تا 13/5 درصد کم می‌شود.
درضمن، کاهش قدرت یادگیری و افت تحصیلی شاید کمترین مشکلی باشد که در نتیجه پایین آمدن بهره هوشی ایجاد شود. البته پیامدهای کمبود ید فقط مرتبط با دوران بارداری نیست، بلکه از آنجا که ایمنی فرد در نتیجه کمبود ید تضعیف می‌شود، مقاومت او نسبت به بیماری‌ها کاهش پیدا می‌کند و به بیماری‌های مختلف مبتلا می‌شود. به دلیل همین پیامدها، وزارت بهداشت از حدود 24 سال پیش، افزودن ید به نمک طعام را در دستور کار خود قرار داد و کارخانه‌ها موظف شدند ید را به نمک تولیدی‌شان اضافه کنند. در حال حاضر، 98 درصد مردم در شهرها و روستاها به نمک یددار دسترسی دارند و شیوع بیماری گواتر از 70 درصد به 6/5 درصد رسیده؛ یعنی کاهش قابل‌ملاحظه‌ای داشته و ایران از سوی سازمان جهانی بهداشت کشور عاری از کمبود ید معرفی شده است.
علاوه بر بررسی‌های ملی که در این زمینه انجام گرفت، پایش ید ادرار دانش‌آموزان نیز هر سال از سوی دفتر بهبود تغذیه انجام می‌شود. این بررسی برای حصول اطمینان از اینکه ید کافی دریافت شده یا نه، در دانش‌آموزان 8 تا 10 سال انجام می‌شود و نتایج آن در تمام دانشگاه‌های علوم‌پزشکی نشان می‌دهد میانه ید ادرار دانش‌آموزان وضعیت مناسبی دارد. سال گذشته با همکاری پژوهشکده غدد درون‌ریز دانشگاه علوم‌پزشکی شهید بهشتی یک بررسی ملی در این زمینه انجام شد که هنوز نتایج آن منتشر نشده ولی از اطلاعاتی که در این بررسی به‌دست آمده، معلوم شد میانه ید ادرار دانش‌آموزان در حد مطلوب است و میانه ید ادرار در هیچ استانی پایین نیست.
براساس نتایج مطالعاتی که با همکاری پژوهشکده غدد دانشگاه علوم‌پزشکی شهید بهشتی در 3-2 سال گذشته انجام شد، ید ادرار خانم‌های باردار پایین‌تر از حد استاندارد بود. کمبود ید در دوران بارداری سلامت مادر و جنین را به خطر می‌اندازد بنابراین برای حل این مشکل بخشنامه‌ای به شبکه‌های بهداشت و درمان ارسال شد تا مولتی‌ویتامین مینرالی که به خانم‌های باردار داده می‌شود، حتما حاوی ید باشد و از سال گذشته مکمل‌یاری ید برای این خانم‌ها شروع شد. 3 ماه قبل از بارداری نیز خانم‌ها باید ید کافی دریافت کنند. به سفارش وزارت بهداشت و با همکاری پژوهشکده غدد درون‌ریز، شرکت‌های دانش‌بنیان، مکمل یدوفولیک تولید کردند و در حال حاضر این مکمل به تولید انبوه رسیده و خانم‌های باردار می‌توانند از 3 ماه قبل از بارداری یا در دوران بارداری روزانه آن را مصرف کنند.
نکته مهم دیگر این است که خانم‌ها بعد از زایمان و در دوره شیردهی هم باید مکمل یدوفولیک را مصرف کنند زیرا کودک ید را از شیر مادر دریافت می‌کند و مصرف آن در دوران شیردهی هم توصیه می‌شود. بالاخره با اقداماتی که به‌ویژه در 2 سال اخیر انجام‌شده، در مورد کمبود ید مشکلی نداریم و بیش از 98 درصد مردم از نمک یددار استفاده می‌کنند. شیوع گواتر نیز کاهش 80 تا 90درصدی داشته و مکمل‌یاری ید از سال گذشته برای خانم‌های باردار به‌طور رایگان انجام شده است. مشکل کمبود ید این خانم‌ها هم حل شده و با تولید مکمل یدوفولیک خانم‌ها می‌توانند قبل از بارداری هم این مکمل را مصرف کنند.
با وجود موفقیت‌هایی که در زمینه کنترل کمبود ید در کشور به‌دست آمده، خطری که به‌ویژه در چند سال اخیر، برنامه‌های مهار‌کننده کمبود ید را تهدید می‌کند، وجود نمکهای غیراستاندارد مانند نمک دریا و سایر نمکهای تقلبی است که ید ندارند. باید از عرضه این نمک‌ها در سطح بازار جلوگیری شود و کنار آن فرهنگسازی وسیع لازم است که ما هم این کار را شروع کردیم. به‌طوری که در دانشگاه‌های علوم‌پزشکی سراسر کشور به مردم آموزش داده می‌شود که نمک استاندارد بخرند که مورد تایید وزارت بهداشت است و پروانه تولید، ساخت و تاریخ انقضا دارد. مردم باید توجه کنند نمکهای فله‌ای و نمکهای بدون ید سلامت آنها را به خطر می‌اندازد. نمکهای دریا بیشتر در عطاری‌ها عرضه می‌شود که تحت نظارت ما نیستند و باید فکر جدی شود که عرضه نشوند. حتی این نوع نمک‌ها در فروشگاه‌های زنجیره‌ای و سوپرمارکت‌ها هم توزیع می‌شوند. وظیفه ما این است که اطلاع‌رسانی کنیم و رسانه‌ها هم باید مردم را آگاه کنند.
درست است که با نظارت و کنترل دقیق بازرسان سازمان غذا و دارو و دانشگاه‌های علوم‌پزشکی می‌توان تا حد زیادی این نمک‌ها را در سطح عرضه جمع‌آوری کرد ولی نمی‌توان در هر فروشگاهی یک بازرس گذاشت اما اگر مردم نسبت به مضرات نمک دریا و سایر نمکهای غیراستاندارد آگاه باشند، هم آن را نمی‌خرند و هم موارد تخلف را به سامانه1490 اطلاع می‌دهند تا وزارت بهداشت این نمک‌ها را جمع‌آوری کند.
دکتر زهرا عبداللهی
متخصص تغذیه و مدیر دفتر بهبود تغذیه جامعه وزارت بهداشت
