مسمومیت، از رایج‌ترین بیماری‌های گوارشی در فصول گرم سال است که معمولا با عوارضی مانند تهوع، استفراغ و اسهال، همراه می‌شود. هرچند مسمومیت با انواع داروها یا مواد شیمیایی می‌تواند دستورالعمل‌های جداگانه‌ای برای درمان داشته باشد اما توصیه‌های تغذیه‌ای و درمانی برای بهبود انواع مسمومیت‌های غذایی، تقریبا مشابه یکدیگر برای تمام گروه‌های سنی و جنسی است. از این رو، در ادامه با دکتر محمدرضا وفا، متخصص تغذیه و دانشیار دانشگاه علوم‌پزشکی ایران، درباره تغذیه در بیماران مبتلا به مسمومیت گفت‌وگو کرده‌‌ایم.
اولین نکته‌ای که شما رعایت آن را به افراد دچار مسمومیت سفارش می‌کنید، چیست؟
هرچند مسمومیت در اثر عوامل مختلفی ایجاد می‌شود و فردی که مسموم می‌شود باید برای تشخیص علت اولیه بیماری و درمان آن، حتما به پزشک مراجعه کند، اما به طور کلی در بیشتر موارد مسمومیت، فرد دچار تهوع، اسهال و استفراغ می‌شود. از این رو، توصیه اصلی ما به افرادی که درگیر مسمومیت شده‌اند، این است که پیش از هرکاری از مصرف تمام خوراکی‌هایی که باعث تحریک دستگاه گوارش و افزایش حرکات دودی در دستگاه گوارش می‌شوند، پرهیز کنند تا باعث تشدید عوارض ناشی از مسمومیت که همان اسهال و استفراغ است، نشوند.
منظورتان کدام مواد غذایی است؟
تمام خوراکی‌های حاوی فیبر فراوان مانند میوه‌ها، سبزی‌ها، صیفی‌ها و غلات (مخصوصا غلات سبوس‌دار)، باید تا بهبود و ثبات نسبی وضعیت بیمار مسموم از برنامه غذایی او حذف شوند. این محصولات نباید به هر شکلی وارد رژیم غذایی این بیماران شوند. از طرف دیگر، فرد دچار مسمومیت باید وعده‌های غذایی‌اش را بیشتر و حجم غذاهای مصرفی‌اش را کمتر کند تا فشار کمتری به دستگاه گوارشی‌اش بیاید.
توصیه ابتدایی شما به اطرافیان افراد دچار مسمومیت چیست؟
اینکه تا رسیدن به درمانگاه، به بیمار خود استرس ندهند؛ اطراف او را خلوت نگه دارند، اجازه دهند در هوای آزاد نفس بکشد و او را در شرایط گرم و مرطوب محیط قرار ندهند. اگر هر کدام از این موارد رعایت نشوند، حالت تهوع و استفراغ بیمار تشدید خواهد شد.
اولین خوراکی‌هایی که در دوران مسمومیت باید به بیمار مسموم داده شوند، کدام‌اند؟
از آنجایی که بیمار دچار مسمومیت در اثر اسهال و استفراغ شدید، املاح زیادی را همراه آب از دست می‌دهد، باید املاح از دست رفته هم کنار آب بدن با تغذیه درست برای او تامین شود. اولین قدم برای تغذیه این بیماران، تغذیه کامل وریدی با کمک سرم در کلینیک‌هاست. سپس باید غذاهای نیمه‌مایع و نرم، نیمه‌جامد و نرم و به تدریج هم غذاهای معمولی جامد در برنامه غذایی آنها جای بگیرد. اگر در هر مرحله از تغذیه، بیمار دوباره تحریک شود و عوارض مسمومیت مانند تهوع و استفراغ سراغش بیاید، باید مرحله‌بندی تغذیه او را به مراحل اولیه برگردانیم. از شروع مسمومیت و آغاز برنامه غذایی بیماران هم باید تقریبا هر 30 دقیقه یکبار، غذا را با حجم بسیار محدودی به آنها بدهیم تا دستگاه گوارشی‌شان کم‌کم آماده مصرف غذاهای معمولی شود. سوپ‌های رقیق حاوی ترکیبات ضدتهوعی مانند زنجبیل یا دارچین، می‌توانند گزینه مناسبی در دوران مسمومیت باشند و املاح از دست رفته بدن را هم جبران کنند.
این بیماران چگونه می‌توانند انرژی از دست رفته‌شان را جبران کنند؟
وقتی که تهوع، اسهال و استفراغ بیمار کمی فروکش کرد و بیمار از فاز تغذیه کامل وریدی خارج شد، می‌توان آب گوشت یا آب مرغ را با آب سبزی‌هایی که با کمی نمک مزه‌دار شده کنار کمی شکر (شکر حاوی گلوکز است و انرژی از دست رفته این بیماران را تامین می‌کند) و روغن مایع گیاهی، ترکیب کرد و برای جبران آب، املاح و انرژی از دست رفته در برنامه غذایی بیماران دچار مسمومیت قرار داد. این کار باعث جبران وزن از دست رفته بیماران، مخصوصا بیماران کودک و نوجوان می‌شود و آنها را سریع‌تر به شرایط قبل از بیماری برمی‌گرداند. البته حواستان باشد به دلیل مشکلات گوارشی پیش‌آمده برای چنین بیمارانی، خوراکی‌های اسیدی مانند آب مرکبات، گوجه‌فرنگی و... را تا بهبود و ثبات وضعیت سلامت در رژیم غذایی آنها قرار ندهید.
آیا توصیه‌های خاصی برای کودکان مبتلا به اسهال که در سن رشد هستند هم مطرح می‌شود؟
بله، برخی از این کودکان در معرض کمبود املاح و ویتامین‌های مختلفی قرار می‌گیرند که می‌تواند سلامتشان را به خطر بیندازد. از این رو، والدین نباید به هیچ عنوان مسمومیت یا اسهال و استفراغ کودک خود را نادیده بگیرند و تنها به درمان‌های خانگی اکتفا کنند. این کودکان در بسیاری از موارد به مکمل‌یاری با روی، پروتئین، آهن، ویتامین A و ویتامین E نیاز دارند که باید تحت نظر متخصص انجام شود.
به عنوان آخرین سوال اینکه اگر فردی در سفر با مسمومیت اعضای خانواده خود مواجه شد یا دسترسی به پزشک و درمانگاه تا ساعاتی برایش مقدور نبود باید در صورت مواجهه با مسمومیت چه‌کار کند؟ اولین توصیه غذایی برای تخفیف سریع علائم ناشی از مسمومیت برای چنین افرادی چیست؟
اینکه همه خانواده‌ها در سفر یا شرایط خاص، حتما پودر ORS را همراه خود داشته باشند. این افراد می‌توانند در صورت ابتلا به مسمومیت، بلافاصله یک بسته از این پودر را در حدود 4 لیوان آب حل کنند و به تدریج به بیمار بدهند. از آنجایی که طعم این محلول چندان مناسب نیست و ممکن است کودکان در برابر مصرف آن مقاومت کنند، می‌توان محلول آنها را با چند قطره آبلیمو ترکیب کرد؛ هرچند تاثیر مصرف این محلول به صورت خالص، بسیار بیشتر و بهتر خواهد بود.
فاطمه افروغ
