در تمام دنیا مصرف محصولات تراریخته یا دستکاری ژنتیک شده با اما و اگرهایی همراه است و همواره منتقدان پر و پا قرصی دارد که معتقدند مضرات این محصولات بیش از فواید آن است. در کشور ما هنوز نه بررسی قابل‌استنادی در مورد محصولات تراریخته انجام شده و نه تحقیقی که روشن کند بالاخره این محصولات چه فواید و مضراتی دارد. هرچند بیشتر محصولات دستکاری‌شده ژنتیکی که در کشور ما وجود دارند وارداتی‌اند ولی اخیرا بحث‌هایی در مجلس مطرح شده مبنی بر گسترش تولید این محصولات در کشور. سازمان غذا و دارو به‌عنوان متولی اصلی شناسایی و کنترل محصولات تراریخته، هم محصولات وارداتی و هم تولید داخل را بررسی می‌کند و بعد به آنها مجوز ورود به بازار را می‌دهد. در حقیقت، کمیته ایمنی زیستی مسوول مستقیم تایید محصولات تراریخته است. دبیر این کمیته ادعا می‌کند هیچ محصول دستکاری‌شده ژنتیک و یا اصلاح ژنتیک‌شده‌ای برای تولید در ایران مجوز نگرفته و همه محصولات وارداتی هستند. در مورد چندوچون بررسی این محصولات و چالش‌های آن با دکتر مهرناز خیراندیش، دبیر کمیته ایمنی زیستی وزارت بهداشت، گفت‌وگو کرده‌ایم.
چه محصولاتی در بازار تراریخته یا اصلاح ژنتیک‌شده هستند؟
محصولات تراریخته‌ای که در بازار جهانی وجود دارند، بیشتر شامل سویا، ذرت، پنبه‌دانه و کلزا هستند و در برخی مناطق سیب‌زمینی، گوجه‌فرنگی و نیشکر نیز به صورت تراریخته تولید می‌شوند ولی سهم تولیدشان بسیار کم است و هنوز به صادرات نرسیده. بیش از 90 درصد سویاهایی که در بازار جهانی وجود دارد، تراریخته است و در کشور ما نیز سویا، ذرت و فرآورده‌های مشتق از آن مثل روغن سویا و روغن ذرت یا دانه سویا و لیستینی که از سویا گرفته می‌شود، تراریخته و وارداتی هستند.
چه ضوابطی برای واردات محصولات تراریخته در نظر گرفته‌اید، با توجه به اینکه بسیاری از کشورهای پیشرفته دنیا واردات این محصولات را ممنوع اعلام کرده‌اند؟
ابتدا بگویم ما در کشورمان ضوابط خاص خودمان را برای واردات محصولات دستکاری‌شده ژنتیک داریم و در سال 94 نیز ضوابط را به‌روزرسانی و تصویب و ابلاغ کردیم که هرگونه تولید و واردات محصولات تراریخته باید با مجوز ما در وزارت بهداشت انجام شود. واردکنندگان نیز باید مدارک تراریخته بودن محصول و اینکه روی آن ماده چه مکانیسمی انجام شده همراه گواهی بهداشتی آن به ما ارائه کنند و ما در دبیرخانه کمیته ایمنی زیستی مدارک آنها را بررسی می‌کنیم. نحوه کار ما به این صورت خواهد بود که بررسی کنیم این محصول کجا مصرف شده و کدام کشورها آن را تایید کرده‌اند. اگر گزارشی در دنیا موجود باشد که ایمنی زیستی محصول را رد کند یا زمانی که در مورد محصول شک کنیم، اجازه واردات نمی‌دهیم. از نظر سازمان بهداشت جهانی، سویا، ذرت و کلزای تراریخته که مجوزهای لازم را گرفته‌اند، بررسی‌های مختلف روی آنها انجام شده و از نظر میزان خطر ارزیابی شده‌اند، ایمن هستند و روی سایت سازمان بهداشت جهانی نیز این موضوع ذکر شده است.
اما رئیس دفتر بهبود تغذیه وزارت بهداشت اعلام کردند تاکنون در دنیا بررسی‌ای انجام نشده که تاثیر محصولات تراریخته بر انسان را نشان دهد، در صورتی که آزمایش محققان بیشتر روی موش یا حیوانات دیگر بوده که نتایج آن نیز نشان می‌داده محصولات تراریخته بی‌ضرر نیستند. به همین علت بسیاری از کشورها واردات این محصولات را ممنوع کرده‌اند.
محصولاتی که ما مجوز واردات به آنها دادیم، بالغ بر 10 تا 15 سال است که در اتحادیه اروپا سابقه مصرف و واردات را دارند و اصلا این‌گونه نیست که این کشورها آنها را مصرف نکنند. ما می‌گوییم نه همه محصولات تراریخته را برای واردات قبول کنیم و نه کورکورانه همه را رد کنیم. ما همه محصولات وارداتی را مورد به مورد همانند اتحادیه اروپا بررسی می‌کنیم و بعد مجوز می‌دهیم. اگر در مورد محصولی شک کنیم، قطعا اجازه واردات آن محصول را نخواهیم داد.
با این اوصاف شما اعتقاد دارید سویا، ذرت و پنبه‌دانه‌های تراریخته‌ای که به کشور وارد می‌شوند، مشکلی برای سلامت ندارند و همه تحقیقات، آنها را تایید می‌کند؟
نه، من نمی‌گویم همه این محصولات سالم هستند بلکه منظور این است که آن مواردی که ما اجازه وارداتش را صادر کردیم، سابقه مصرف بیش از 10 سال را در اتحادیه اروپا دارند.
لطفا چند نمونه از بررسی‌ها و تحقیقات علمی که در سطح جهان انجام شده، مبنی بر اینکه محصولات تراریخته‌ای که در بازار وجود دارد، تاثیر سوئی برای سلامت انسان ندارد، ذکر کنید.
در روسیه و کانادا گزارشی منتشر شده که براساس آن محصولات تراریخته‌ای که در بازار وجود دارد، مشکلی برای سلامت نداشتند. مطالعات دیگری نیز در کشورهای دیگر انجام شده که مثلا اجازه کشت 3 نوع ذرت را ندادند؛ کشور نروژ اعلام کرده سویای تراریخته‌ای که ژن تغییر‌یافته‌اش باعث مقاومت به آنتی‌بیوتیک شده اجازه واردات ندارد ولی بقیه ذرت‌ها مشکلی ندارند. کشور دیگری نیز اعلام کرده 2 نوع ذرت به‌دلیل مشکلاتی که ایجاد کرده‌اند، اجازه واردات ندارند ولی بقیه ذرت‌ها مشکلی برای سلامت ایجاد نمی‌کنند. ما این‌گونه واضح و روشن به مردم اطلاع‌رسانی نمی‌کنیم و فقط می‌گوییم کشورهای دیگر اجازه واردات را نمی‌دهند، در صورتی که آنها چند نمونه از انواع محصولات را رد کرده‌اند و نه همه آنها را.
این مواردی که گفتید، تحقیقات روشن و مشخصی نبود که تاثیر مصرف این محصولات را روی انسان نشان دهد!
نه، این‌گونه نیست. تحقیقات زیادی انجام شده که نشان می‌دهد محصولات تراریخته‌ای که مجوزهای لازم را گرفته‌اند، مشکلی ندارند و ما این تحقیقات را در دبیرخانه کمیته ایمنی زیستی داریم. از سوی دیگر، اتحادیه اروپا مدام در حال بررسی این محصولات است و اگر کوچک‌ترین مشکلی را در این محصولات مشاهده کنند، حتما محصولات دستکاری‌شده ژنتیکی را از بازار جمع می‌کنند و اجازه واردات به آنها نمی‌دهند.
قرار بود محصولات تراریخته روی برچسب محصولات غذایی، مشخص باشند تا مردم بتوانند به راحتی مشخصات محصول را تشخیص دهند. آیا در حال حاضر محصولات تراریخته قابل‌تشخیص هستند؟
بله، ما در حال حاضر فقط واردات سویا، ذرت و روغن‌های مشتق آن را داریم و روی تمام روغن‌های خوراکی، اصطلاح تغییر ژن یافته، ذکر شده است.
با توجه به اینکه اخیرا بحث‌هایی مطرح است مبنی بر اینکه تولید محصولات تراریخته گسترش پیدا کند، همچنین گفته می‌شود برنج هم به صورت تراریخته سال‌هاست تولید می‌شود، ما در حال حاضر چه محصولات تراریخته‌ای را تولید می‌کنیم؟
ما هیچ نوع محصول تراریخته تولیدی‌ای نداریم و آنچه در حال حاضر در کشورمان تولید می‌شود به صورت آزمایش میدانی است و ما هنوز مجوز تولید هیچ محصول تراریخته‌ای را صادر نکرده‌ایم و تا زمانی که ما مجوز ندهیم، هیچ محصول تراریخته‌ای اجازه تولید در سطح تجاری را ندارد. در مورد برنج نیز همین‌طور است و ما هیچ نوع برنج تراریخته تولید داخل یا وارداتی‌ای نداریم. چند سال پیش دانشجویی در شمال کشور در مورد تولید برنج تراریخته تحقیقی انجام داد و بعد به‌دلیل تکنیک‌های اشتباهی که در آن انجام داده بود، خودش آن را رد کرد. بنابراین برنج تولیدی اصلاح ژنتیک‌شده و برنج وارداتی تراریخته صحت ندارد و کذب محض است و محصولات اصلاح ژنتیک‌شده‌ای که ما مجوز ورود آنها را به کشور داده‌ایم یعنی سویا، ذرت و روغن‌هایشان هیچ مشکلی برای سلامت ایجاد نمی‌کنند.
مهدیه آقازمانی
