یکی از آموزش‌هایی که اخیرا مورد توجه کارشناسان تربیتی قرار گرفته، آموزش ارزش پول و آینده‌نگری اقتصادی به بچه‌هاست. منظور از این آموزش در واقع آماده کردن بچه‌ها برای پس‌انداز پول نیست بلکه هدفی فراتر مدنظر است چراکه تفهیم «ارزش پول» به بچه‌ها کمک می‌کند از امکانات موجود بهترین استفاده را ببرند. حتی اگر خانواده‌ها هم امکانات زیادی داشته باشند، باید سعی کنند به نیازهای کودکان در حد معقول پاسخ دهند. بچه‌ها باید یاد بگیرند محدودیت‌های خاصی را که در زندگی پیش می‌آید، بپذیرند. این پذیرفتن کاستی‌ها و ضعف‌ها و تلاش برای رفع آنها، بچه‌ها را واقع‌بین می‌کند و آنها را به فردی خودساخته و کارآمد تبدیل خواهد کرد.
بچه‌ها از همان کودکی به ارزش پول و قدرتی که دارند، پی می‌برند و می‌فهمند داشتن پول بیشتر، قدرت بیشتری می‌آورد. حتی بچه‌های خردسال هر چه سکه‌های براق‌تری داشته باشند، خوشحال‌تر می‌شوند. وقتی بچه‌ها کمی بزرگ‌تر می‌شوند، از جمع کردن و شمردن مکرر «سکه‌ها» لذت می‌برند و در نهایت نوجوان می‌داند با داشتن پول بیشتر می‌تواند به بسیاری از خواسته‌های خود برسد، اما این موضوع که بچه‌ها «پول» را دوست دارند، دلیل بر شناخت ارزش واقعی آن نیست و تضمینی وجود ندارد که در بزرگسالی صرفه‌جو شوند. اگر می‌خواهید به بچه‌ها در این رابطه کمک کنید باید مفاهیم اولیه خرج کردن، پس‌انداز و برقراری تعادل بین هزینه و درآمد را بیاموزید.
شیوه آموزش ارزش پول به بچه‌های 5 تا 7 سال
باید آنها را با ارزش سکه‌های رایج آشنا کنیم. مثلا تعدادی سکه به کودک بدهیم و معرفی کنیم نام هر سکه و ترتیب ارزش آن چیست.
به این ترتیب کودک چند نکته ضروری را یاد می‌گیرد؛ 1- دیدن هر چیز به معنای خواستن آن نیست، حتی اگر توان مالی خانواده برای تهیه آن وجود دارد.2- انتخاب کردن بین چند گزینه؛ مثلا از کودک بخواهید بین شکلات و بستنی یکی را انتخاب کند. 3- درک مفهوم مالکیت، یعنی هر چیزی متعلق به صاحب آن است. 4- تشخیص خواسته‌های ضروری و غیرضروری؛ یعنی نیازها با خواسته‌ها تفاوت دارد. 5- تمرین خویشتنداری؛ یعنی اگر بتواند کمی از پول توجیبی‌اش را جمع کند می‌تواند به خواسته‌های مهم‌تر برسد.
شیوه آموزش ارزش پول به بچه‌های 7 تا 12 سال
کودکان دبستانی قادرند ارزش انواع سکه‌ها را با هم مقایسه کنند. به همین دلیل نسبت به قبل از مدرسه انگیزه بیشتری برای خرج کردن پول پیدا می‌کنند بنابراین درباره پول باید یاد بگیرند که انواع اسکناس‌های رایج چه ارزشی دارند، با تقلید و کمک والدین خریدهای کوچک خانگی را انجام دهند، داشتن حساب بانکی یا مکانی امن برای پس‌انداز پول ضروری است و توانایی پس‌انداز کوتاه‌مدت برای تهیه کالای مورد علاقه خود پیدا کنند.
شیوه آموزش ارزش پول به بچه‌های بالای 12سال
به بچه‌های 12 سال به بالا هم باید روش درست خرج‌کردن پول را آموزش داد تا بتوانند دخل و خرج خود را متعادل کنند، در برآورد صورت‌هزینه‌های خانواده مشارکت داشته باشند و بحث و گفت‌وگو کنند و در افتراق و تمایز خواسته‌ها از نیازها کاملا متبحر شوند.
با همه اینها نقش الگو بودن والدین در ارز‌شگذاری به پول، واقعا مهم است و باعث می‌شود بچه‌ها به شیوه عملی یاد بگیرند چگونه با «پول» رفتار کنند. اگر زمان گرفتن پول از فروشنده آن را مچاله می‌کنید یا برای برداشتن سکه‌تان از روی زمین خم می‌شوید، بدانید این رفتار را به بچه‌ها نیز می‌آموزید. ضمنا والدینی که در این راه افراط و تفریط دارند باید مراقب باشند چرا که تاکید زیاد بر پس‌انداز می‌تواند باعث شود پول خرج کردن برای کودکان سخت شود و خصلت خساست در آنها شکل بگیرد به‌خصوص اگر زمینه اضطراب داشته باشند، تاکید بر جمع کردن پول برای روز مبادا، باعث افزایش اضطراب آنها می‌شود.
بهترین روش برای آموزش پول به کودکان، پرداخت مقرری هفتگی است. به بچه‌های کوچک‌تر می‌توان مقرری روزانه داد و برای نوجوانان که قادرند بهتر دخل و خرجشان را مدیریت کنند، پول توجیبی ماهانه در نظر گرفت.
دکتر میترا حکیم‌شوشتری
فوق‌تخصص روانپزشکی کودکان و نوجوانان، عضو هیات‌علمی دانشگاه علوم پزشکی ایران
