پرسش اول: لطفا در مورد آرتروز توضیح دهید که چه قسمت‌هایی را درگیر می‌کند؟ چه عواملی باعث بروز این بیماری می‌شود و آیا می‌توان با مصرف برخی غذاها از آرتروز پیشگیری کرد یا نه؟
پرسش دوم: همسرم 31 سال سن دارد و مفاصل زانو، مچ پا و مچ دستش هنگام حرکت صدا می‌دهد. صبح‌ها هم بعد از بیدار شدن از خواب درد دارد و مفاصلش سفت است. البته در طول روز بهتدریج از میزان دردها کاسته می‌شود. علت این صداها و درد چیست و برای درمانشان چه باید کرد؟
پاسخ دکتر محمدمهدی امام، فوق‌تخصص روماتولوژی و عضو هیات‌علمی دانشگاه علوم‌پزشکی شهیدبهشتی:
پاسخ اول: آرتروز بیماری‌ای است که مفاصل را درگیر می‌کند. محلی که 2 استخوان به هم می‌رسند و حرکت می‌کنند مفصل نام دارد. مفصل، غضروفی چند میلی‌متری دارد که بین 2 استخوان را می‌پوشاند و یک سطح صیقلی ایجاد می‌کند. هرگاه سطح غضروفی به دلایل مختلفی از بین برود و استخوان‌ها در تماس مستقیم با هم قرار بگیرند مفصل دچار آرتروز می‌شود.
آرتروز یک بیماری پیشرونده است و اگر بعد از بروز آن بتوانیم جلویش را بگیریم بهتدریج پیشرفت خواهد کرد؛ آرتروز به 2 گروه اولیه و ثانویه تقسیم می‌شود:
آرتروز اولیه با افزایش سن بروز می‌کند و عوامل ارثی در بروز آن دخالت دارند و فقط مفاصل خاصی درگیر می‌شوند.
اما آرتروز ثانویه، با‌وجود بیماری‌هایی مانند بیماری‌های روماتیسمی، آسیب‌های مفصلی، آسیب به رباط، بیماری‌های عفونی و... بروز می‌کند و اگر علت یا بیماری رفع شود، می‌توان به میزان قابل‌‌توجهی جلوی پیشرفت آرتروز را گرفت.
آرتروز اولیه قسمت‌های خاصی از بدن را درگیر می‌کند. به این ترتیب که در ستون مهره‌ها فقط ناحیه گردن و کمر دچار آرتروز می‌شوند و ناحیه پشتی، آرتروز نمی‌گیرد. اگر فردی از درد ناحیه پشت یعنی بین 2 کتف و پایین‌تر شکایت داشته باشد، بیماری‌اش آرتروز نیست.
در ناحیه اندام فوقانی یا دست‌ها فقط بند انتهایی و میانی انگشت‌ها و قاعده انگشت شست دچار آرتروز می‌شود، بنابراین درد مچ، آرنج و شانه نشانه آرتروز اولیه نیست و باید علت دردها بررسی شود. در اندام تحتانی یا پاها هم بیشتر لگن، زانوها و شست پاها دچار آرتروز می‌شوند.
اگر فردی در مفاصل دیگری به جز آنچه ذکر شد درد داشته باشد، ممکن است یا دچار آرتروز ثانویه شده باشد یا علت دیگری داشته باشد. علت‌های بروز آرتروز متغیر است اما اصلی‌ترین علت آن افزایش سن است و تمام افراد بعد از 50 سالگی درجاتی از آرتروز را حداقل در عکس‌های رادیولوژی‌شان دارند، هر چند ممکن است در ظاهر علامتی نداشته باشند.
دومین عامل بروز آرتروز ژن است. همچنین آرتروز در زنان بیشتر از مردان دیده می‌شود گرچه آرتروز لگن در مردان بیشتر شایع است.
یکی دیگر از عوامل مهم بروز آرتروز، چاقی است. چاقی فقط به‌دلیل افزایش وزن مشکل ایجاد نمی‌کند بلکه به‌دلیل مواد مضری است که در بدن ترشح می‌شود، بنابراین تغذیه مناسب در پیشگیری از آرتروز بسیار مهم است.
ضربه‌ها و حوادث هم یکی از دلایل مستعدکننده آرتروز هستند که باعث ایجاد فشارهای ناخواسته بر غضروف مفصلی می‌شوند. مصرف در حد اعتدال برخی مواد غذایی می‌تواند در پیشگیری و تا حدودی درمان بیماری آرتروز تاثیر داشته باشد. از جمله این مواد می‌توان به زنجبیل، سویا، آووکادو، گیاه سنا، گیاه پنجه‌شیطان، زردچوبه و ویتامین D و C اشاره کرد.
زنجبیل بیش از 100 نوع ماده موثره دارد و مواد موجود در آن حتی می‌توانند التهاب مفاصل را مهار کنند، اما از سوی دیگر، مصرف زیاد زنجبیل عوارضی مانند تپش‌قلب، گرگرفتگی و... را به دنبال خواهد داشت. سویا ماده غذایی بسیار خوبی است که از ترکیب آن با یک ماده دیگر داروی غضروف‌ساز ساخته شده، اما سویا حاوی استروژن است و افرادی که مشکل‌های پستانی دارند نباید در مصرف آن زیاده‌روی کنند. همچنین نتایج مطالعه‌ها نشان می‌دهد مصرف زیاد سویا می‌تواند باعث افزایش لخته خون در رگ‌ها شود. آووکادو گیاه خوبی است که امروزه مصرف آن به وسیله کارشناسان تغذیه تبلیغ می‌شود. گیاه سنا هم باعث بهبود آرتروز می‌شود اما مصرف زیاد این گیاه می‌تواند باعث لخته خون و سکته شود و چون ملین است اسهال را دنبال خواهد داشت. گیاه پنجه‌شیطان هم بیشتر خاصیت ضددرد دارد. مصرف زردچوبه هم برای پیشگیری و درمان آرتروز بسیار مفید است. کمبود ویتامین D و C در بدن نیز می‌تواند سرعت پیشرفت آرتروز را تا 30 درصد افزایش دهد.
پاسخ دوم: صداهایی که از مفاصل شنیده می‌شود بسیار متغیر است. شایع‌ترین این صداها به علت به وجود آمدن حبابی در مفصل است مانند صداهایی که از فشار دادن یا کشیدن روی مفصل انگشتان می‌شنوید. گاهی اوقات صدای ایجادشده به‌دلیل جابجایی تاندون ایجاد می‌شود که معمولا با درد همراه نیست و بیشتر در لگن و شانه شنیده می‌شود.
گاهی هم صدا به‌دلیل ساییده شدن مفصل به وجود می‌آید که با درد همراه است. با توجه به درد و سفتی مفاصل، باید به بیماری‌های روماتیسمی فکر کرد. توصیه می‌شود همسرتان به یک متخصص روماتولوژی مراجعه کنند تا از نظر ابتلا به روماتیسم مفاصل مورد بررسی قرار بگیرند.
