دکتر امیر هوشنگ مهرپرور
عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی شهید صدوقی یزد
مواد شیمیایی انواع و اقسام مختلفی دارند، بنابراین اینکه بگوییم تماس با مواد شیمیایی باعث آسیب به کلیه می‌شود، جمله مبهمی است. باید ببینیم چه ماده‌ای چه اثری بر کلیه می‌گذارد. مواد شیمیایی شامل فلزات سنگین، حلال‌ها، آفت‌کش‌ها و... هستند. از نظر شغلی شواهد کمی برای عواملی که باعث ایجاد تومور کلیه می‌شوند، در دسترس است.
یکی از مواردی که در حال حاضر احتمال داده می‌شود در بروز این مشکل دخالت داشته باشد، آلودگی با سرب است.
احتمال دارد بخارات سرب یا غبارهای آن بتوانند باعث ایجاد تومور کلیه و سرطان کلیه شوند، اما این احتمال هنوز به قطعیت نرسیده است. در خصوص سایر مواد شیمیایی که بتوانند تومور بدخیم و سرطانی در کلیه ایجاد کنند، شواهد مشخصی در دسترس نیست، اما بسیاری از مواد شیمیایی می‌توانند به شکل‌های دیگری به کلیه آسیب برسانند.
به عبارت دیگر، انواع و اقسام فلزات سنگین شامل کادمیوم، جیوه، سرب و... می‌توانند باعث آسیب‌های حاد و مزمن کلیه شوند و در نهایت نارسایی کلیه و نیاز به دیالیز را همراه داشته باشند. از گروه دیگر مواد شیمیایی می‌توان به حلال‌های آلی به‌خصوص حلال‌های آلی هالوژنه مانند تتراکلریدکربن و پرکلرواتیلن اشاره کرد. تماس مداوم با این مواد آسیب حاد و مزمن کلیوی شناخته‌شده‌ای ایجاد می‌کنند که در نهایت باعث نارسایی کلیه خواهد شد. عامل دیگر ماده سیلیس است.
این ماده سیلیکوز ایجاد می‌کند و یکی از اعضایی که به آن آسیب می‌رساند، کلیه‌هاست. بیشتر فلزات سنگین از راه تنفسی انسان را آلوده می‌کنند و جذب پوستی و خوراکی آنها بسیار کم است، به جز جیوه و آرسنیک که می‌توانند از راه‌های مختلفی وارد دستگاه گوارش هم بشوند.
جیوه یکی از مواد شیمیایی مهم در آسیب‌های کلیوی است. حلال‌های هالوژنه هم می‌توانند هم از راه تنفس و هم از راه پوست وارد بدن شوند. صنایع فلزی همگی دارای فلزات سنگین هستند.
در واقع، افرادی که با فلز کار می‌کنند در معرض فلزات سنگین هم هستند؛ مثلا جوشکاران، افرادی که آبکاری فلزات را برعهده دارند، کسانی که در صنایع ذوب فلزات و در استخراج فلزات از سنگ مشغول هستند، کارکنان معادن مس، روی، سرب و... از طرفی، همه صنایع تقریبا با حلال‌ها سروکار دارند که شایع‌ترین آنها کارخانه‌های تولید انواع آفت‌کش‌ها، کارخانه‌های تولید مواد شیمیایی، خشکشویی‌ها و... هستند.
بهترین کار برای پیشگیری از تماس مواد شیمیایی این است که غلظت آنها را در محیط کار کم کنیم. این کار باید از راه تهویه مناسب، استفاده از وسایل حفاظت فردی مانند ماسکی که جاذب این ذرات باشد و استفاده از دستکش مناسب انجام شود. ضمن اینکه در ارزیابی‌های سلامت شغلی این افراد باید سلامت کلیه‌ها بررسی و غربالگری شود تا اگر بیماری خاصی در حال شروع شدن است، زودتر تشخیص داده شود.
